Spektrum autyzmu obejmuje szeroki zakres zaburzeń rozwojowych, które wpływają na interakcje społeczne, komunikację oraz elastyczność zachowań. W pracy z uczniami ze spektrum szczególnie istotne jest stosowanie odpowiednich metod edukacyjnych i terapeutycznych, form pracy, pomocy dydaktycznych i narzędzi, które mogą pomóc im w lepszym przyswajaniu wiedzy i umiejętności. Jednym z takich podejść jest integracja schematów, szablonów i instrukcji, w tym również w ramach realizowanych projektów, czy aktywności w duchu STEAM.
Dla uczniów ze spektrum autyzmu kluczowa jest strukturalizacja i przewidywalność. Schematy, szablony i instrukcje pomagają w organizacji procesu nauczania, co pozwala uczniom na lepsze zrozumienie i przewidywanie kolejnych etapów lekcji, ale także wdrożenie pewnych rutyn, które zmniejszają ich niepokój i stres, co z kolei pozytywnie wpływa na zdolność koncentracji i przyswajania wiedzy.
Rutyny to regularne czynności, które wykonywane są na przykład na początku, w trakcie i na końcu lekcji, albo w czasie pobytu w szkole lub przedszkolu, czyli np. przywitanie, rozkładanie materiałów, sprzątanie. To może być także ustalony sposób przeprowadzania lekcji, zajęć grupowych i indywidualnych, oraz przechodzenia pomiędzy różnymi aktywnościami.
Dlaczego rutyny są ważne dla uczniów ze SPE, w tym z autyzmem?
Rutyny dają uczniom ze SPE poczucie przewidywalności i stabilności. Wiedza o tym, co się wydarzy i w jakiej kolejności, redukuje stres i niepokój. Stałe procedury pomagają uczniom skupić się na nauce, minimalizując rozpraszające czynniki zewnętrzne, a jasno określone rutyny uczą planowania i organizacji, co jest szczególnie istotne dla uczniów z trudnościami w zarządzaniu czasem i wykonywaniem zadań.
Regularne powtarzanie tych samych czynności na bazie instrukcji, planów aktywności czy szablonów, pozwala uczniom na rozwijanie niezależności i umiejętności samoobsługowych.
Stałe wzorce działania pomagają natomiast w kształtowaniu pozytywnych zachowań i redukcji problematycznych zachowań, które mogą wynikać z dezorganizacji i braku jasnych oczekiwań.
Dzięki rutynom opartym na stałych pomocach dydaktycznych, planach, szablonach i instrukcjach nauczyciele mogą lepiej dostosowywać metody nauczania do indywidualnych potrzeb uczniów, co sprzyja efektywności edukacyjnej.
Po co i w jaki sposób należy wykorzystywać wizualne pomoce w pracy z uczniami ze spektrum autyzmu, kiedy realizujemy projekty i działania w duchu STEAM?
Schematy i szablony umożliwiają graficzne lub wizualne przedstawienie złożonych koncepcji w sposób bardziej przystępny i zrozumiały. Instrukcje w formie graficznej mogą pomóc w zapamiętywaniu sekwencji działań oraz ułatwiać zrozumienie abstrakcyjnych pojęć, co jest szczególnie istotne w naukach ścisłych i podczas wykonywania danych czynności po raz pierwszy.
Stosowanie schematów, szablonów i jasnych instrukcji wspiera samodzielność uczniów. Dzięki precyzyjnym i zrozumiałym wytycznym uczniowie mogą wykonywać zadania bez ciągłego nadzoru nauczyciela, co buduje ich pewność siebie i umiejętność samodzielnego rozwiązywania problemów. W kontekście STEAM szczególnie istotne jest, aby uczniowie samodzielnie eksplorowali i eksperymentowali, a jasno określone wytyczne pomagają w tym procesie.
Uczniowie ze spektrum autyzmu mają zróżnicowane potrzeby i różne style nauki. Schematy i szablony mogą być łatwo dostosowane do indywidualnych potrzeb każdego ucznia, co pozwala na personalizację procesu edukacyjnego. Dzięki temu nauczyciele mogą lepiej wspierać rozwój poszczególnych umiejętności i zainteresowań swoich podopiecznych.
W naukach ścisłych schematy mogą służyć do wizualizacji procesów chemicznych, biologicznych czy fizycznych. Szablony eksperymentów laboratoryjnych pozwalają uczniom na systematyczne i przewidywalne wykonywanie doświadczeń. Instrukcje krok po kroku pomagają w zrozumieniu i wykonaniu skomplikowanych procedur. Przygotowane zestawienia informacji lub podsumowania nowego materiału porządkują i utrwalają nowe treści.
Takie schematy nauczyciele mogą przygotowywać sami, ale także korzystać z gotowych szablonów i tablic manipulacyjnych, które często są formą wklejek do zeszytu, z portali edukacyjnych, między innymi takich jak Pistacja.TV
Każda lekcja wideo ma opracowaną taką planszę, którą można pobrać bezpłatnie na swój komputer.
Rys. 1 Przykład schematu podsumowującego lekcję chemii z portalu pistacja.tv To krótka informacja na temat tego, czym jest rozpuszczalność i prezentacja wykresu.
Rys. 2 Schemat pobrany ze strony pixabay.com, a na nim kolorowa wizualizacja poszczególnych elementów narządów wewnętrznych ludzi wraz z opisami w języku angielskim.
W wykorzystywaniu technologii, instrukcje programowania mogą być przedstawiane w formie bloków, co ułatwia uczniom zrozumienie logiki algorytmów. Szablony interfejsów użytkownika mogą pomóc w projektowaniu aplikacji, a schematy przepływu danych mogą ułatwić zrozumienie procesów informatycznych.
W inżynierii, schematy konstrukcji mogą pomóc uczniom w wizualizacji projektów technicznych. Szablony planów budowlanych i instrukcje montażu umożliwiają systematyczne podejście do realizacji projektów, co jest kluczowe dla skutecznej nauki zasad inżynierii.
Świetne wizualne instrukcje w formie symulacji znajdują się na stronie PHET.
Rys. 3 Przykład wizualizacji i animacji ze strony PHET. https://phet.colorado.edu/sims/html/ph-scale/latest/ph-scale_all.html
W dziedzinie sztuki, szablony mogą służyć jako baza do kreatywnych projektów, takich jak malowanie, rzeźba czy projektowanie graficzne. Instrukcje mogą pomagać uczniom w nauce nowych technik artystycznych, a schematy mogą wspierać procesy twórcze poprzez strukturyzację kolejnych etapów pracy. Uczeń, który ma wykonać konkretny plakat, rysunek, kolaż lub inną pracę, powinien mieć przygotowaną wcześniej checklistę – kryteria sukcesu, która ułatwi wykonanie takiej pracy krok po kroku. Może być ona przygotowana za pomocą wcześniej wykonanych przez nauczyciela zdjęć, ale także na przykład za pomocą krótkich poleceń. Wraz z postępem pracy, monitorując jej przebieg i realizację, uczeń może odhaczać wykonane czynności, dzięki czemu widzi też przebieg swojej pracy.
Rys. 4 Przykład szablonu do checklisty.
Uczniowie ze spektrum autyzmu mogą mieć trudności z nauką matematyki, ponieważ:
- matematyka często wymaga zrozumienia abstrakcyjnych pojęć, które mogą być trudne dla uczniów z autyzmem,
- uczniowie ze spektrum autyzmu mogą mieć trudności z przenoszeniem wiedzy z jednego kontekstu do innego, co jest kluczowe w matematyce,
- zrozumienie i rozwiązywanie zadań tekstowych może być trudne ze względu na problemy z językiem i komunikacją, ale także trudnościami z zapamiętywaniem i przetwarzaniem przeczytanego tekstu,
- planowanie, organizacja i wykonywanie wieloetapowych zadań mogą być wyzwaniem dla uczniów z autyzmem, ponieważ mają trudności z wizualizacją i wyobrażeniami,
- trudności w skupieniu uwagi i łatwe rozpraszanie się mogą utrudniać przyswajanie materiału matematycznego,
- matematyka wymaga elastyczności myślenia i adaptowania się do nowych metod rozwiązywania problemów, co może być trudne dla uczniów preferujących stałe rutyny.
Dlatego schematy graficzne i diagramy mogą pomóc w zrozumieniu złożonych zależności i wzorów oraz w wykonywaniu podstawowych działań matematycznych. Szablony zadań matematycznych umożliwiają systematyczne podejście do rozwiązywania problemów, a jasne instrukcje krok po kroku pomagają w nauce nowych zagadnień.
Schematy, szablony i instrukcje mogą mieć formę wydruku, zdjęcia, ale także interaktywnego ćwiczenia, w zależności od tego, jakie preferencje i potrzeby uczenia się ma dany uczeń.
Przykład interaktywnego ćwiczenia, w którym uczniowie mogą skorzystać z wizualizacji i podpowiedzi graficznych w zakresie liczb rzymskich oraz wizualizacji danych na diagramie.
Link do interaktywnego ćwiczenia z liczbami rzymskimi znajdziesz tutaj
Link do interaktywnego ćwiczenia z diagramami znajdziesz tutaj
Wiele szablonów i instrukcji matematycznych znajdziemy na stronie pistacja tv i Phet.
Rys. 5 Przykład wizualizacji i szablonów matematycznych ze strony Pht.
Uczniowie ze spektrum autyzmu potrzebują wsparcia w pisaniu krótkich i długich wypowiedzi pisemnych, takich jak opowiadanie, list, opis, czy rozprawka, ponieważ mogą mieć:
- trudności w planowaniu i ustrukturyzowaniu wypowiedzi, co jest niezbędne do tworzenia spójnych tekstów,
- problemy z językiem i komunikacją, w tym z doborem odpowiednich słów i formułowaniem zdań,
- problemy z rozumieniem i opisywaniem uczuć oraz punktów widzenia innych osób,
- trudności w przenoszeniu wiedzy i doświadczeń do nowych kontekstów oraz w tworzeniu abstrakcyjnych opowieści,
- problemy z planowaniem, organizacją i wykonaniem złożonych zadań, jakimi są pisemne formy wypowiedzi.
Dlatego w tym przypadku sprawdzą się różnorodne, kolorowe schematy, które zawierają przejrzystą strukturę i opisaną kolejność takiej wypowiedzi, ale także dodatkowo na przykład słownictwo, które w ramach takich działań mogą wykorzystać.
Przykłady takich szablonów wykonanych przez Jolę Majkowską znajdują się na naszym blogu tutaj, tutaj i tutaj.
Rys. 6 Przykład szablonu do opisu postaci ze strony specjalni.pl.
W ramach steamowych działań nasi uczniowie bardzo często przygotowują wytwory za pomocą długopisów 3D. Tworzą pomoce dydaktyczne, gry edukacyjne, artykuły dekoracyjne lub prezenty od serca. Nie każdy z nich, ze względu na trudności z wyobrażeniami i na przykład orientacją w przestrzeni, jest w stanie samodzielnie wykonać zadanie, dlatego wcześniej przygotowane szablony będą dużym ułatwieniem.
Przykłady takich szablonów znajdziecie na blogu tutaj.
Rys. 7 Przykładowy schemat z kwiatami, które będą przypinkami.
Przygotowując potrawy, ciasta, ale także okolicznościowe dekoracje i instrukcje, dzieci ze SPE, a w szczególności ze spektrum autyzmu potrzebują instrukcji i wizualnych planów aktywności.
Przykładem takiej podpowiedzi może być wykonanie papierowego zajączka.
Wizualna instrukcja znajduje się TUTAJ.
Rys.8 Efekt końcowy wykonanego zadania na podstawie instrukcji obrazkowej.
Stosowanie schematów, szablonów i instrukcji w działaniach STEAMowych jest niezwykle ważne w pracy z uczniami ze spektrum autyzmu. Dzięki nim proces nauczania staje się bardziej strukturalny, przewidywalny i przystępny, co wspiera rozwój umiejętności i zainteresowań uczniów. Wprowadzenie tych elementów do codziennej praktyki edukacyjnej może znacząco poprawić efektywność nauczania oraz zwiększyć samodzielność i pewność siebie. W kontekście szybko rozwijającej się edukacji STEAM, kluczowe jest, aby nauczyciele korzystali z tych narzędzi w sposób świadomy i dostosowany do indywidualnych potrzeb każdego ucznia.
Autor: Zyta Czechowska
