Edukacja na szóstkę?

„Edukacja jest pod presją, aby odpowiedzieć na zmieniający się świat” – tak w artykule do Financial Times’a napisał autor edukacyjny Jeevan Vasagar. Całkowicie się z nim zgadzam. Nigdy wcześniej potrzeba transformacji w edukacji nie była tak istotna, dlatego że nigdy wcześniej technologia nie rozwijała się w takim tempie. 

Miałem niedawno przyjemność być prelegentem podczas konferencji online EDUInspiracje. Omawiałem bliski mi temat kompetencji przyszłości w kontekście STEAM-u oraz modelu Edukacji 5.0 – stawiającego człowieka i wartości humanistyczne w centrum zainteresowania, przy jednoczesnym wykorzystaniu w pełni potencjału technologicznego. Dzisiaj zmiany w naszym otoczeniu następują bezprecedensowo szybko, a nowe nurty myślowe i koncepcje ideologiczne zastępują aktualne trendy i zjawiska, które niekiedy tracą szansę na pełną dyfuzję i powszechne wdrożenie. W Polsce implementacja podejścia STEAM w duchu Edukacji 5.0 jest nadal jeszcze na poziomie niszy, a świat już eksploruje nową koncepcję edukacyjną. W miejsce Edukacji 5.0 coraz częściej mówi się o Edukacji 6.0, a w kilku krajach w Azji podejście STEAM jest zastępowane podejściem STEMMA. Ze STEAM-u pozbywamy się sztuki (czyli de facto dyscypliny, która najszybciej rozwija kompetencje miękkie), a dodajemy medycynę (Medicine) i automatyzację (Automation). Mnie osobiście podejście STEMMA napawa lekkim niepokojem, gdyż oddaje zbyt duże pole technologii i otwiera drogę do naprawdę odczuwalnej przewagi automatycznych rozwiązań technicznych nad stricte ludzką inwencją i inicjatywą w procesie nauczania.

Dyfuzja innowacji jest procesem upowszechniania się innowacji w społeczeństwie. Jeden z modeli dyfuzji innowacji opisał Everett M. Rogers, wg którego jest to proces, dzięki któremu dochodzi do zakomunikowania innowacji, przez określone w czasie kanały, pośród członków systemu społecznego. To specjalny rodzaj komunikacji, w którym wiadomość dotyczy nowych idei.

Edukacja 6.0 to zwrot w stronę technologii, z jednoczesną próbą zatrzymania człowieka blisko centrum zainteresowania, ale w roli submisyjnej wobec technologii. To rozwiązania technologiczne pozwalają optymalizować rozwój kompetencji poznawczych i społecznych, rdzennie humanistycznych, a nie drugi człowiek, w znaczeniu mentor, nauczyciel, ale też rówieśnik. Nazywana przełomową wizją, która zredefiniuje przyszłość uczenia się, koncepcja Edukacji 6.0 jest napędzana interdyscyplinarną siłą podejścia STEMMA. Do nauki, technologii, inżynierii i matematyki dodane zostają medycyna i automatyzacja. Celem takiego podejścia ma być wspieranie współpracy między człowiekiem a maszyną. Ale czy to ostatecznie ukształtuje kolejne pokolenia wynalazców i innowatorów? Niepokoi mnie brak sztuki (i kultury w szerszym ujęciu) w tej siatce wzajemnych oddziaływań, zwłaszcza że kluczowe kompetencje przyszłości, coraz bardziej pożądane przez pracodawców na rynku pracy, to kompetencje miękkie i społeczne, takie jak kreatywne myślenie, empatia, otwartość na współpracę. Nie chcę brzmieć jak konserwatysta, ale przeraża mnie technokratyczna wizja edukacji.

O każdym nowym modelu edukacyjnym pisze się, że jest to ewolucja istniejących paradygmatów edukacyjnych. I że każde kolejne innowacyjne podejście koncentruje się na wszechstronnym rozwoju jednostki. Edukacja 6.0 ma w związku z tym odnosić się do kluczowych aspektów edukacji przyszłości, które często są pomijane. Ten model ma przygotować uczennice i uczniów do płynnego i efektywnego poruszania się w szybko zmieniającym się świecie. Pojawiają się tu takie hasła, znane z wielu konferencji edukacyjnych i odmieniane przez wszystkie przypadki, jak wizjonerskie przywództwo, wiedza praktyczna, nowoczesny przemysł, inteligentne innowacje czy przełomowe myślenie. Tylko co to tak naprawdę oznacza dla polskiego ucznia i nauczyciela dziś i w perspektywie 5 lat?

Symbioza relacji między człowiekiem a maszyną, w której obie strony się uzupełniają i wspierają, ma zaoferować młodemu pokoleniu nowy sposób myślenia i zapewnić narzędzia wymagane do wprowadzania realnych, pozytywnych zmian. Współpraca pomiędzy ludźmi a maszynami ma wykorzystać zalety obu stron i w ten sposób doprowadzić do nieznanego wcześniej poziomu kreatywności oraz innowacji. Brzmi jak manifest z filmu sci-fi? Być może, ale ta przyszłość jest już dziś. Dziesiątki tysięcy indyjskich uczniów działają już w modelu Edukacji 6.0. Indie wychodzą na pozycję lidera edukacyjnych innowacji na świecie. Na długofalowe efekty będzie trzeba jeszcze trochę poczekać. 

Aby obiektywnie ocenić potencjał Edukacji 6.0, chciałbym uporządkować kontekst historyczny. Ewolucja edukacji od zawsze wiązała się ze zmianami w metodach nauczania oraz w podejściu do technologii (stopnia jej integracji z innymi dyscyplinami). Aby zrozumieć, dokąd zmierzamy, przypomnijmy sobie, skąd przychodzimy.

 

Edukacja 1.0 to tradycyjne podejście z nauczycielem w centrum, oparte na uczeniu pamięciowym i powtarzaniu materiału. Nauczyciel pełni tu rolę głównego źródła wiedzy. Uczeń jest biernym odbiorcą informacji. Zamiast zrozumienia i praktycznego zastosowania, nacisk jest położony na zapamiętanie i odtworzenie wiedzy.

Edukacja 2.0 wprowadza standaryzowane testy oraz bardziej ustrukturyzowany program nauczania w celu stworzenia jednolitych standardów edukacyjnych i wyników nauczania. Zorganizowany system, będący podstawą tego podejścia, często ogranicza kreatywność i myślenie krytyczne.

Edukacja 3.0 włącza technologię do nauczania (integracja). Komputery i Internet przynoszą rewolucję w sposobie dostępu do informacji i jej udostępniania. Nauka staje się interaktywna i bardziej angażująca, a samo doświadczenie procesu uczenia się zostaje wzbogacone o treści multimedialne i zasoby online.

Edukacja 4.0 kładzie nacisk na personalizację nauki, myślenie krytyczne i rozwiązywanie problemów. W tym modelu promowane są indywidualne ścieżki nauczania i adaptacyjne technologie edukacyjne. Po raz pierwszy zostają zaadresowane różnorodne potrzeby i zdolności uczniów.

Edukacja 5.0 łączy empatię i etykę z zaawansowanymi narzędziami cyfrowymi. W odróżnieniu od Edukacji 4.0, skoncentrowanej głównie na technologii i danych, zwraca uwagę na potrzeby społeczne i rozwój kompetencji miękkich. Narzędzia napędzane przez AI oraz analityka danych dostarczają informacji na temat wyników uczniów i umożliwiają spersonalizowane doświadczenia edukacyjne.

Edukacja 6.0 to odważne podejście do nauki, zaprojektowane z myślą o zmieniających się potrzebach XXI wieku. Ten kompleksowy model ma przygotować uczniów do złożoności współczesnego świata. Jego celem jest kształcenie wszechstronnych, przygotowanych na przyszłość jednostek. 

Kompleksowy model Edukacji 6.0 opiera się na 6 filarach i zapewnia płynną integrację każdego filaru z doświadczeniem edukacyjnym. Te filary to:

Przywództwo 6.0 (Tworzenie Wizji Przyszłości) skupia się na kształtowaniu liderów, którzy są etyczni i świadomi globalnie. Ma na celu rozwój jednostek, które potrafią skutecznie poruszać się i przewodzić w różnorodnych kontekstach kulturowych i międzynarodowych oraz podejmować społecznie odpowiedzialne decyzje. Uczniowie uczą się rozważać etyczne implikacje swoich działań oraz priorytetowo traktować dobro społeczności i środowiska. 

Wiedza 6.0 (Wiedza Twórców) akcentuje znaczenie nie tylko zdobywania informacji, ale także aktywnego tworzenia i udostępniania nowej wiedzy. Uczniowie mają potrafić integrować wiedzę z różnych dziedzin, aktywnie włączać się w proces tworzenia wiedzy i promować otwarty dostęp do zasobów edukacyjnych. Takie podejście wspiera kulturę interdyscyplinarnego uczenia się i zapewnia dostępność zasobów edukacyjnych dla wszystkich. Wiedza 6.0 pozwala kształtować środowisko, w którym uczniowie mogą angażować się w badania, innowacje i projekty twórcze, usuwa bariery w edukacji i demokratyzuje dostęp do informacji. 

Umiejętności 6.0 (Prace Przyszłości) wyposażają uczniów w kompetencje, które będą pożądane i wysoko cenione w przyszłości, takie jak myślenie krytyczne, kreatywność i inteligencja emocjonalna, aby byli oni dobrze przygotowani do radzenia sobie na swoich ścieżkach rozwoju, mogli się stale doskonalić i odnosić sukcesy w dynamicznym świecie. Promowana jest kultura uczenia się przez całe życie i biegłość w zakresie kompetencji cyfrowych. 

Przemysł 6.0 (Modernizacja i Automatyzacja) kładzie nacisk na integrację inteligentnych technologii, wskazuje na znaczenie współpracy z przemysłem oraz promowanie zrównoważonych praktyk. W centrum tego filaru znajdują się sztuczna inteligencja (AI), Internet rzeczy (IoT) i inne zaawansowane systemy do programów nauczania. Włączenie inteligentnych technologii do edukacji aktywizuje uczniów w procesie napędzania postępu technologicznego. Mogą oni w związku z tym mieć swój wkład w modernizację przemysłu, opartą na zrównoważonych, innowacyjnych praktykach przemysłowych.

Produkcja 6.0 (Inteligentna Innowacja i Wynalazczość) koncentruje się na wspieraniu inteligentnej innowacji i wynalazczości. Niezwykle istotne staje się tu wyposażenie uczniów w umiejętności i zasoby niezbędne do napędzania innowacji. Tworzone są laboratoria innowacji i przestrzenie twórcze, w których uczniowie mogą eksperymentować i tworzyć. Zapewniają one środowisko współpracy, w którym uczniowie mogą badać nowe koncepcje, pracować nad projektami i rozwijać swoje umiejętności po to, aby finalnie przekształcać pomysły w namacalne produkty i rozwiązania.

Przedsiębiorczość 6.0 (Tworzenie Miejsc Pracy i Innowacyjne Myślenie) promuje kulturę przedsiębiorczości i innowacyjnego myślenia. Zachęcanie do myślenia, które kwestionuje status quo i promuje przełomowe innowacje, to fundamentalny aspekt Przedsiębiorczości 6.0. W środowisku, które ceni kreatywność i odważne pomysły, uczniowie czują, że mogą wprowadzać transformacyjne zmiany i wywierać trwały wpływ w swoich dziedzinach. Dzięki skupieniu na kulturze startupów, inkubatorach biznesowych i innowacjach przełomowych Edukacja 6.0 dąży do wspierania jednostek, które mogą przewodzić w tworzeniu miejsc pracy i transformacji branż. 

Każdy z wyżej wymienionych i opisanych filarów, na których opiera się Edukacja 6.0, wspiera sześć podstawowych zasad, które przyczyniają się do holistycznego rozwoju uczennic i uczniów i przygotowują ich do złożoności współczesnego świata. Zobaczmy, w jaki sposób tych sześć zasad łączy się z filarami Edukacji 6.0.

1. Holistyczne uczenie się

Edukacja 6.0 koncentruje się na wszechstronnym rozwoju człowieka i obejmuje, obok wzrostu intelektualnego, emocjonalne, społeczne oraz etyczne aspekty tego rozwoju. Podejście to uznaje, że prawdziwa edukacja wykracza poza osiągnięcia akademickie, obejmując kształtowanie charakteru, empatii i umiejętności interpersonalnych.

2. Podejście interdyscyplinarne

Edukacja 6.0 przełamuje tradycyjne granice między przedmiotami, promując zintegrowane i kompleksowe rozumienie wiedzy. Podejście interdyscyplinarne zachęca uczniów do tworzenia powiązań między różnymi dziedzinami i wspiera bardziej holistyczne spojrzenie na naukę.

3. Obywatelstwo globalne

Edukacja 6.0 przygotowuje uczniów do bycia aktywnymi, świadomymi i odpowiedzialnymi obywatelami świata. Obejmuje to rozwijanie świadomości globalnych problemów, różnorodności kulturowej i wzajemnych powiązań społeczności na całym świecie. 

4. Zrównoważony rozwój i etyka

Edukacja 6.0 kładzie nacisk na znaczenie zrównoważonego rozwoju, włączając edukację ekologiczną i zrównoważone praktyki do programu nauczania. Uczniowie uczą się o wpływie działalności człowieka na planetę i poznają sposoby promowania odpowiedzialności ekologicznej. Rozważania etyczne są wplecione we wszystkie aspekty nauki, od badań naukowych po praktyki biznesowe. 

5. Zaawansowane technologie

Edukacja 6.0 wzbogaca doświadczenia edukacyjne i przygotowuje uczniów do ery cyfrowej. VR i AR zapewniają immersyjne doświadczenia edukacyjne, które czynią złożone koncepcje bardziej dostępnymi i angażującymi, umożliwiając w ten sposób uczniom eksplorację wirtualnych środowisk, prowadzenie symulacji i wizualizację abstrakcyjnych idei.

6. Uczenie się przez całe życie

Edukacja 6.0 promuje uczenie się i rozwój umiejętności przez całe życie. Taki sposób myślenia o uczeniu się zapewnia, że jednostki pozostają elastyczne i odporne na zmieniające się realia rynku pracy oraz postęp technologiczny. To zaangażowanie w ciągłe uczenie się powoduje, że edukacja ma realny wpływ na i przez całe życie jednostki.

Założeniem każdego modelu współpracy pomiędzy człowiekiem a maszyną, nie tylko w ramach modelowania edukacyjnego, jest symbiotyczna relacja, która bierze pod uwagę kwestie etyczne związane z rozwojem sztucznej inteligencji i automatyzacją (wg raportu McKinsey do 2030 roku praca do 1 miliarda osób może zostać zautomatyzowana). W takiej relacji ludzie i maszyny uzupełniają swoje mocne strony. Taka współpraca zwiększa możliwości człowieka i w ten sposób napędza postęp. Kooperacja oznacza uznanie unikalnych zdolności zarówno ludzi, jak i maszyn oraz wykorzystanie ich do osiągania optymalnych rezultatów. W środowisku współpracy uczniowie mogą wykorzystać potencjał technologii i jednocześnie korzystać z kreatywności, krytycznego myślenia i inteligencji emocjonalnej. To bardzo ważny element architektury Edukacji 6.0, który nawiązuje bezpośrednio do roli kompetencji miękkich w centrum zainteresowania modelu 5.0. 

Model Edukacji 6.0 został zaprojektowany, aby przygotować jednostki do szybko zmieniającego się rynku pracy. Przyjrzyjmy się 25 futurystycznym zawodom, które mogą się pojawić dzięki temu nowatorskiemu podejściu edukacyjnemu:

1. Specjaliści ds. druku żywności 3D – eksperci zajmujący się projektowaniem i obsługą drukarek 3D do tworzenia spersonalizowanych, odżywczych posiłków, zrewolucjonizują przemysł spożywczy. 
2. Prawnicy cybernetyczni – specjaliści w zakresie prawa cybernetycznego, prywatności danych i praw cyfrowych, będą chronić ludzi i organizacje przed zagrożeniami w świecie cyfrowym. 
3. Technicy sensorów – będą instalować, utrzymywać i diagnozować czujniki używane w inteligentnych środowiskach i urządzeniach IoT. 
4. Inżynierowie cyfrowi – będą zarządzać systemami i infrastrukturą cyfrową, w tym technologiami chmurowymi i cyfrowymi bliźniakami. Ich wiedza pomoże transformować przemysł, umożliwiając bardziej efektywne działanie organizacji.
5. Trenerzy sztucznej inteligencji (AI Trainers) – będą uczyć systemy sztucznej inteligencji wykonywania zadań i poprawiać ich dokładność. Zajmą się tworzeniem algorytmów i dbaniem o etyczne wykorzystanie narzędzi AI, aby spełniały ludzkie potrzeby.
6. Przewodnicy turystyki kosmicznej – będą zapewniać turystom kosmicznym informacje edukacyjne i bezpieczeństwo podczas podróży w kosmos. 
7. Architekci rzeczywistości wirtualnej – będą projektować immersyjne środowiska wirtualne do edukacji, rozrywki i szkoleń. 
8. Specjaliści ds. modyfikacji genetycznych – specjaliści od CRISPR i innych technologii edycji genów będą rozwijać rozwiązania w medycynie i rolnictwie. Ich praca ma przynieść przełom w leczeniu chorób, zwiększaniu plonów i medycynie spersonalizowanej.
9. Specjaliści ds. walki ze zmianami klimatycznymi – naukowcy i inżynierowie opracowujący technologie do łagodzenia i odwracania zmian klimatu będą kluczowi w walce z globalnymi wyzwaniami ekologicznymi.
10. Twórcy części ciała – specjaliści z zakresu bioinżynierii i medycyny regeneracyjnej będą projektować sztuczne narządy i części ciała, rewolucjonizując opiekę zdrowotną.
11. Specjaliści ds. komputerów kwantowych – będą rozwijać te maszyny oraz ich zastosowania, prowadząc do przełomów w kryptografii, naukach materiałowych i modelowaniu systemów.
12. Technicy pojazdów autonomicznych – będą zajmować się utrzymaniem i naprawą pojazdów autonomicznych, wspierając przejście na autonomiczny transport.
13. Konsultanci ds. cyfrowego detoksu – będą pomagać w zarządzaniu cyfrowym życiem, poprawiając zdrowie psychiczne i produktywność poprzez ograniczenie nadmiernego korzystania z technologii.
14. Deweloperzy rozszerzonej rzeczywistości (AR) – będą tworzyć aplikacje, które łączą świat cyfrowy z rzeczywistością fizyczną, przekształcając edukację, handel i opiekę zdrowotną.
15. Projektanci doświadczeń edukacyjnych – będą tworzyć angażujące metody nauczania, wykorzystując nowoczesne technologie i psychologię edukacyjną.
16. Twórcy cyfrowych programów nauczania – będą projektować interaktywne i multimedialne treści edukacyjne, aby uatrakcyjnić proces nauki.
17. Konsultanci globalnej edukacji – będą pomagać instytucjom w implementacji najlepszych praktyk edukacyjnych z całego świata.
18. Koordynatorzy telemedycyny – będą zarządzać usługami telemedycznymi, zapewniając sprawne świadczenie zdalnych usług medycznych.
19. Specjaliści ds. medycyny spersonalizowanej – będą tworzyć indywidualne plany leczenia oparte na profilach genetycznych pacjentów.
20. Specjaliści od interfejsów neuronowych – eksperci od technologii komunikacji między mózgiem a komputerem będą rozwijać urządzenia wspierające ludzkie zdolności i leczenie.
21. Inżynierowie ds. odbudowy ekosystemów – będą opracowywać metody przywracania uszkodzonych ekosystemów, walcząc z degradacją środowiska.
22. Twórcy treści holograficznych – będą rozwijać innowacyjne formy cyfrowej komunikacji.
23. Analitycy danych bioinformatycznych – będą analizować złożone dane biologiczne, przyczyniając się do postępów w genomice, proteomice i medycynie.
24. Planiści inteligentnych miast – będą projektować inteligentną infrastrukturę miejską, poprawiając jakość życia mieszkańców.
25. Specjaliści ds. cyfrowych bliźniaków – specjaliści ci będą tworzyć cyfrowe repliki systemów i procesów, wspierając symulacje i optymalizację.

Edukacja 5.0 to model edukacyjny, który kładzie nacisk na człowieka i wartości humanistyczne, ale w pełni wykorzystuje potencjał technologii. To połączenie empatii i etyki z zaawansowanymi narzędziami cyfrowymi. W odróżnieniu od Edukacji 4.0, skoncentrowanej głównie na technologii i danych, Edukacja 5.0 zwraca uwagę na potrzeby społeczne i rozwój kompetencji miękkich. Edukacja 4.0 koncentruje się na technologii jako głównym celu nauki, podczas gdy Edukacja 5.0 traktuje technologię jako narzędzie do budowy lepszego, bardziej zrównoważonego i ludzkiego świata. Narzędziem, które najlepiej wspiera te założenia w implementacji, jest podejście STEAM. Według raportu World Economic Forum 75% najszybciej rozwijających się zawodów wymaga kompetencji STEM. Dodając do tego sztukę, rozwijamy kreatywne myślenie, tak potrzebne w tworzeniu innowacji. Kreatywność jest obecnie jedną z najbardziej pożądanych kompetencji na rynku pracy. Raport LinkedIn Learning z 2023 roku wskazuje, że to numer jeden wśród umiejętności rozwijanych przez liderów. STEAM daje uczniom możliwość wyrażania swoich pomysłów w praktyczny sposób, np. poprzez projekty takie jak tworzenie aplikacji czy instalacje artystyczno-technologiczne. To już nie tylko nauka – to tworzenie czegoś, co ma realne zastosowanie.

Edukacja 6.0 idzie krok dalej, ale robi piwotalny zwrot w kierunku technologii, podejmując próbę (czy udaną, to się dopiero okaże) pozostawienia człowieka w centrum zainteresowania, ale w innej relacji do technologii niż w podejściu STEAM. Edukacja 6.0 to odważne i innowacyjne podejście do nauki, zaprojektowane tak, aby sprostać jeszcze bardziej zmieniającym się potrzebom XXI wieku. Poprzez integrację holistycznego uczenia się, podejścia interdyscyplinarnego, globalnego obywatelstwa, zrównoważonej etyki, zaawansowanych technologii i uczenia się przez całe życie, Edukacja 6.0 ma na celu wykształcenie wszechstronnych, gotowych na przyszłość jednostek. Model ten obejmuje elastyczne ścieżki nauczania, projekty interdyscyplinarne, takie jak STEAM, i aplikacje w świecie rzeczywistym, wszystkie wspierane przez zaawansowane technologie i spostrzeżenia oparte na danych. Siłą napędową tego modelu jest podejście STEMMA.

STEMMA obejmuje nauki ścisłe, technologię, inżynierię, matematykę, medycynę i automatykę. Z uwagi na to, że te dziedziny stają się coraz bardziej powiązane, istotne jest opracowanie zintegrowanego podejścia do nauki, które przygotuje uczniów na złożoności przyszłości. Ramy STEMMA kładą nacisk na rozwój zintegrowanych programów nauczania, znaczenie praktycznej nauki i zachęcanie do badań i rozwoju w powstających dziedzinach. Poprzez przyjęcie tych zasad, Edukacja 6.0 ma na celu wyposażenie uczniów w umiejętności i wiedzę, aby mogli odnieść sukces w szybko ewoluującym krajobrazie technologicznym.

Ważne, abyśmy w dobie progresywnych haseł i technokratycznego dążenia do postępu, niekiedy za wszelką cenę i wysokim kosztem społecznym, myśleli o technologii przede wszystkim przez pryzmat wartości w podwójnym znaczeniu: wartości, którą rozwiązania technologiczne oferują człowiekowi, i tego, czy te rozwiązania są zbieżne z systemem wartości człowieka. Pamiętajmy, jak pisał Stanisław Lem: „Automaty są doskonałe i ograniczone, ludzie zaś – niedoskonali i nieograniczeni”. Niech ta idea przyświeca nam w dobie bezprecedensowego rozwoju technologicznego i jego wpływu na przyszłość edukacji.

 

Autor: Piotr Piasecki