STEAM często (i słusznie) kojarzony jest z technologią. Opanowanie narzędzi technologicznych jest niezbędne, aby sprawnie poruszać się na rynku pracy. STEAM-owi nauczyciele często jednak zastanawiają się, w jaki sposób bezpiecznie wprowadzać w szkołach technologię. Jak w wielu innych przypadkach, kluczowe jest zachowanie higieny. W tym przypadku – higieny cyfrowej.
Czym jest higiena cyfrowa?
Higiena cyfrowa to zbiór praktyk i nawyków, które pomagają bezpiecznie i efektywnie korzystać z technologii cyfrowych. Obejmuje ona zarządzanie czasem spędzanym przed ekranem, dbanie o prywatność i bezpieczeństwo w sieci, a także świadome korzystanie z mediów społecznościowych i innych platform internetowych.
Higiena cyfrowa ma na celu zapobieganie negatywnym skutkom nadmiernego lub nieodpowiedniego korzystania z technologii, takim jak stres, problemy ze snem, obniżona koncentracja czy cyberprzemoc.
Wyzwania związane z higieną cyfrową w szkole
Jak pokazują badania i codzienne obserwacje nauczycieli, uczniowie spędzają przed ekranami dużo czasu, zarówno w szkole, jak i poza nią. Słyszymy od nauczycieli i dyrektorów szkół, że często już nawet w nauczaniu początkowym dzieci korzystają z telefonów czy tabletów bez ograniczeń i kontroli rodziców. Tymczasem częste korzystanie z urządzeń mobilnych może prowadzić do wykształcenia umiejętności multitaskingu, który obniża efektywność przyswajania wiedzy oraz koncentrację. Coraz więcej badań wskazuje również na niekorzystne skutki nadmiernej ekspozycji na niebieskie światło emitowane przez ekrany, które może zaburzać rytm dobowy i pogarszać jakość snu, co z kolei wpływa na zdolności poznawcze i ogólne samopoczucie uczniów. Długotrwałe korzystanie z rozwiązań technologicznych może również ograniczać umiejętności społeczne uczniów, gdyż czas spędzony przed ekranem zastępuje czas, który mogliby poświęcić na bezpośrednie interakcje z rówieśnikami i rodziną. Powszechnym zjawiskiem, niestety nie tylko wśród młodych, jest tzw. phubbing, czyli lekceważenie osób wokół nas na rzecz telefonu.
Co więcej, mimo że uczniowie są nieustannie podłączeni do sieci, często nie zdają sobie sprawy z zagrożeń związanych z użytkowaniem internetu, takich jak phishing, malware, czy nieodpowiednie treści. A najpopularniejsza aktywność online wśród młodych ludzi, czyli korzystanie z mediów społecznościowych, może wpływać na samoocenę uczniów, prowadzić do porównywania się z innymi i narażać ich na cyberprzemoc.
W końcu stała dostępność technologii i internetu może prowadzić do uzależnienia. Uczniowie stają się zależni od swoich urządzeń cyfrowych, tracąc kontrolę nad czasem spędzanym online. Może to prowadzić do zaniedbywania obowiązków szkolnych, pogorszenia wyników w nauce oraz izolacji społecznej. Presja stałej obecności w sieci spowodowana lękiem przed przegapieniem czegoś (z ang. fear of missing out, czyli FOMO) może skutkować chronicznym stresem.
W obliczu tych zagrożeń niezwykle ważne jest, aby nauczyciele, rodzice i sami uczniowie byli świadomi potencjalnych negatywnych skutków nadmiernego korzystania z technologii oraz podejmowali działania mające na celu promowanie zdrowych nawyków cyfrowych.
Jak nauczyciele mogą wspierać higienę cyfrową uczniów?
Przede wszystkim, naturalnie… uczyć. Już od najmłodszych lat warto wprowadzać lekcje poświęcone higienie cyfrowej, podczas których uczniowie poznają znaczenie regularnych przerw i ograniczania czasu spędzanego przed ekranem oraz zgłębiają zasady bezpiecznego korzystania z internetu. Mądrym rozwiązaniem może być polecenie dzieciom konkretnych edukacyjnych stron czy aplikacji oraz uwrażliwianie rodziców na konieczność monitorowania zachowań dzieci w cyberprzestrzeni.
W klasach starszych warto wprost mówić o zagrożeniach związanych z nadużywaniem technologii, takich jak uzależnienie, cyberbullying czy kradzież tożsamości. W kwestii edukacji na temat higieny cyfrowej z pomocą nauczycielom przychodzą organizacje pozarządowe, takie jak Instytut Cyfrowego Obywatelstwa czy Fundacja Dbam o mój zasięg, oferujące zarówno wsparcie ekspertów, jak i ciekawe materiały edukacyjne pomocne w przekazywaniu wiedzy.
Oczywiście, jak w wielu innych aspektach, dzieci najlepiej uczą się przez naśladowanie. Warto więc na własnym przykładzie pokazać im, że umiar i ostrożność mają sens. Nauczyciele mogą modelować zachowania uczniów, demonstrując zdrowe nawyki cyfrowe, takie jak unikanie nadmiernego korzystania z telefonów zarówno w czasie lekcji, przerw czy wycieczek. Jeśli nauczyciel nieustannie zerka na telefon, co chwilę fotografuje dzieci czy regularnie przedkłada korzystanie z telefonu nad kontakt z podopiecznymi czy dorosłymi, wówczas buduje w uczniach poczucie, że takie zachowanie jest normą.
Warto również rozmawiać z uczniami o własnych doświadczeniach i odczuciach związanych z korzystaniem z internetu, a w szczególności z mediów społecznościowych.
Zasady na poziomie szkoły
Jak wykazało badanie przeprowadzone w Norwegii przez Sarę Abrahamsson, zakaz używania smartfonów w szkole przyczynił się do znaczącego zmniejszenia liczby przypadków problemów psychicznych wśród dziewcząt. Po wprowadzeniu zakazu zmniejszyła się także liczba przypadków prześladowania wśród obu płci. Dodatkowo, średnia ocen (GPA) dziewcząt poprawiła się. Efekty te były szczególnie widoczne wśród dzieci z gorzej sytuowanych rodzin. Zakaz korzystania ze smartfonów w szkołach może być więc pierwszym, niskokosztowym narzędziem przyczyniającym się do poprawy wyników uczniów i ich dobrostanu oraz wyrównywania szans edukacyjnych.
Mądre zasady korzystania z technologii to fundament, który pomoże uczniom uniknąć uzależnienia. Aby jednak w pełni przygotować dzieci na wyzwania cyfrowego świata, musimy nauczyć je krytycznego oceniania treści i dać im narzędzia, by potrafiły rozpoznawać fałszywe informacje i unikać pułapek dezinformacji.
Higiena cyfrowa jest nieodzownym elementem współczesnej edukacji, który wymaga aktywnego zaangażowania zarówno nauczycieli, jak i uczniów. Poprzez edukację, modelowanie odpowiednich zachowań oraz tworzenie wspierającego środowiska szkolnego, nauczyciele mogą pomóc uczniom rozwijać zdrowe nawyki cyfrowe, które będą miały pozytywny wpływ na ich zdrowie, samopoczucie i sukcesy edukacyjne. W dobie technologii dbałość o higienę cyfrową to inwestycja w przyszłość młodych ludzi.
