Dodanie sztuki do modelu STEM ma również na celu podkreślenie roli kreatywności i wyobraźni w procesie uczenia się w korelacji z technologiami, inżynierią, matematyką i przyrodą. Integracja sztuki z tymi elementami zachęca do twórczego podejścia, do rozwiązywania problemów oraz promowania świadomości estetycznej i projektowania w kontekście nauk ścisłych i technologii. W pracy w modelu STEAM stawiamy na interdyscyplinarną pracę projektową opartą na współpracy osób uczących się, które bardzo często skupiają się na rozwiązywaniu problemów, ale także kreatywnym i twórczym współdziałaniu.
To w mojej ocenie pozwala i daje przestrzeń do wykorzystywania STEAM nie tylko w edukacji, ale także w ramach działań terapeutycznych. Wszystko, co interesuje, motywuje, zachwyca i ciekawi uczniów, warto wykorzystać w procesie edukacyjno-terapeutycznym. Stąd koncepcję tę wykorzystuję bardzo często jako pedagog specjalny, ale także jako trener TUS, w swojej pracy z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną, w tym ze spektrum autyzmu.
W ramach STEAM uczniowie zachęcani są do łączenia wiedzy z różnych dziedzin, co prowadzi do bardziej interdyscyplinarnego i holistycznego podejścia do edukacji i terapii i to, co najważniejsze, proces terapeutyczny nie kojarzy się im tylko z długotrwałymi ćwiczeniami nad deficytowym obszarem ich rozwoju, a staje się wyzwaniem i niesamowitą przygodą.
W praktyce może to oznaczać na przykład projektowanie sztuki cyfrowej, tworzenie interaktywnych instalacji artystycznych z wykorzystaniem technologii, eksplorację związków między matematyką a sztuką i połączenie ich dla przykładu z doświadczeniami przyrodniczymi, ale także tworzenie ad exemplum za pomocą długopisów 3D różnorodnych elementów przestrzennych, które następnie zostają animowane lub na przykład elementami bajek, czy filmów, spotów reklamowych lub gier, instalowanie ich w naturalnym środowisku na przykład otaczającym szkołę.
To sprawia, że dzieci i młodzież doświadczają różnych aktywności i problemów, dzięki którym uczą się na przykład krytycznego myślenia, współpracy w zespole, rozwiązywania problemów, dla których możemy znaleźć kilka różnych rozwiązań i wszystkie będą właściwe, ale także świadomego korzystania z technologii.
Dlatego rozwijanie kompetencji emocjonalno-społecznych poprzez STEAM może być bardzo skutecznym i twórczym podejściem do edukacji i terapii. Istnieje kilka sposobów na to, jak można zintegrować elementy STEAM w celu wspierania rozwoju kompetencji emocjonalno-społecznych. Należą do nich między innymi projekty edukacyjne, w duchu STEAM, które najczęściej realizowane są w grupie. Taka forma aktywizacji uczniów zachęca do współpracy. Współpraca wymaga komunikacji, rozumienia punktu widzenia innych uczestników zespołu lub lidera, rozwiązywania konfliktów i pracy zespołowej, co znacząco wpływa na rozwijanie umiejętności społecznych.
Częścią projektów STEAM jest rozwiązywanie problemów, które mają związek z realnymi problemami społecznymi lub potrzebami ludzi. To może pomóc uczniom zrozumieć istotę empatii, zauważać różnice w ich zainteresowaniach, możliwościach i rozwijać umiejętności współczucia.
Poprzez konfrontację z różnorodnymi wyzwaniami uczniowie uczą się radzenia sobie z frustracją, podejmowania decyzji i rozwijania umiejętności samoregulacji emocji, a to istotny element TUSów.
Istotnym elementem projektu jest refleksja nad procesem. Chcąc pracować nad tym elementem, warto zachęcać uczniów do dzielenia się swoimi doświadczeniami, emocjami i spostrzeżeniami. To pomaga w rozwijaniu świadomości siebie i zdolności do wyrażania uczuć.
Włączenie elementów sztuki w działania STEAMowe, daje uczniom możliwość wyrażania siebie poprzez różne formy artystyczne. Tworzenie dzieł sztuki może pomóc w rozwijaniu kreatywności i wyrażania emocji. Świetnym przykładem będą tutaj na przykład mandala, mozaiki, ale także zentangle.
Przykładowe, tematyczne ćwiczenia z wykorzystaniem zentangle przygotowuję dla moich uczniów wraz z Mateuszem Łyskiem, który jest nie tylko świetnym nauczycielem, ale także sketchnoterem.
Dlaczego zentangle?
Ponieważ powstają w pewnym procesie, wpływają na rozwijanie koncentracji uwagi, cierpliwości, są doskonałym wsparciem w ćwiczeniach wyciszająco-relaksacyjnych. Takie projekty uczniowie mogą przygotowywać samodzielnie z wykorzystaniem wirtualnych generatorów, ale także analogowo, planując wzory, kształty, rysując je, dbając o symetrię, ale także o właściwe ich rozmieszczenie na płaszczyźnie itd. Bohaterami zentangle mogą być zwierzęta, ludzie, rośliny, ale także przedmioty i narzędzia.
Rys. 1 Przykłady kart zentangle.
Integrowanie kompetencji emocjonalno-społecznych z elementami STEAM może przyczynić się do bardziej holistycznego podejścia do edukacji, rozwijając jednocześnie umiejętności techniczne i społeczne u uczniów. Wspieranie równowagi między tymi aspektami może być kluczowe dla przygotowania uczniów do skutecznego funkcjonowania zarówno w dziedzinie zawodowej, komunikacyjnej, jak i społecznej.
Trening umiejętności społecznych i rozwijania kompetencji emocjonalno-komunikacyjnych są ważnym aspektem nie tylko w odniesieniu do uczniów młodszych, ale także młodzieży. Ćwiczenia w zakresie TUS mogą prowadzić pedagodzy specjalni, ale także nauczyciele, którzy znają odpowiednie techniki i strategie terapeutyczne. Rozwijanie tych kompetencji może odbywać się w formie indywidualnej i grupowej z wykorzystaniem zróżnicowanych akcesoriów, pomocy dydaktycznych, kart tematycznych, nowych technologii, ale także różnorodnych, szczególnie aktywizujących metod nauczania.
Mając do dyspozycji nowe technologie, jako entuzjastka TIK i nowoczesnych rozwiązań w kontekście treningu kompetencji społecznych wykorzystuję aplikacje, które umożliwiają rozpoznawanie i nazywanie emocji. Programy generujące karty pracy i gry dydaktyczne z wykorzystaniem emotek, ludzików prezentujących określone postawy, awatary, które pomagają w doskonaleniu umiejętności opisywania mimiki twarzy.
Ulubioną aktywnością dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi są karty dobble, na których możemy zamieścić twarze prezentujące różne emocje, ale także akcesoria ułatwiające kontakty społeczne czy symbole przyjaźni. Nie omijam także nowoczesnego sprzętu, takiego jak długopisy lub drukarki 3D.
Dlaczego?
Ponieważ za ich pomocą możemy zaplanować, wydrukować i przygotować akcesoria i pomoce wspierające trening społeczny i komunikacyjny. Mogą to być między innymi emoji, ludziki prezentujące określone postawy, albo elementy stanowiące drobne upominki dla najbliższych. Kompetencje emocjonalno-społeczne możemy rozwijać podczas zajęć edukacyjnych, w czasie realizowanych projektów, przerw międzylekcyjnych, zajęć dodatkowych, ale także w czasie zajęć terapeutycznych takich jak zajęcia rewalidacyjne czy zajęć w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Istotą tych zajęć jest uzyskanie zachowań docelowych, które są powszechnie akceptowane i pomagają naszym uczniom funkcjonować społecznie zgodnie z ogólnie przyjętymi
zasadami. Uzyskanie efektu końcowego nie jest łatwe i wymaga od uczniów i nauczycieli, ale także terapeutów ogromnego zaangażowania i współpracy. Nie wszystkie zaproponowane ćwiczenia są akceptowane i entuzjastycznie przyjmowane przez uczniów, dlatego terapeuci poszukują coraz to nowszych i bardziej angażujących, ale przy tym atrakcyjnych ćwiczeń i aktywności.
W ramach zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne można:
● rozwijać empatię poprzez ćwiczenia aktywnego słuchania, stawiania się w sytuacji drugiej osoby i próby zrozumienia jej perspektywy. Warto także wdrożyć ćwiczenia w zakresie komunikatów wspierających,
● ćwiczyć przekazywanie i odczytywanie komunikacji niewerbalnej chociażby poprzez ćwiczenia związane z mową i postawą ciała, ale także mimiką twarzy,
● doskonalić konstruowanie i rozumienie komunikatów werbalnych poprzez ćwiczenia w wyrażaniu swoich myśli i uczuć w sposób zrozumiały i bezpośredni,
● wdrażać trening skutecznego wyrażania opinii bez obwiniania innych i rozwijać umiejętności negocjacyjne, ale także umiejętności radzenia sobie z konfliktami,
● ćwiczyć budowanie relacji interpersonalnych poprzez inicjowanie rozmów, prowadzenie dyskusji, nawiązywanie nowych znajomości i ich podtrzymywanie,
● rozwijać umiejętność nazywania i rozpoznawania emocji oraz ich regulowanie,
● wdrażać uczniów do treningu relaksacyjnego.
Metod i przykładów na aktywizujące gry i zabawy podczas treningu i zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne jest wiele. Począwszy od inicjowania i symulacji scenek społecznych, organizację debat, dyskusji, organizację szkolnego sklepiku i turniejów sportowych po wykorzystanie kart komunikacyjnych, kostek opowieści, kart dobble i gier planszowych. Bardzo często tworzymy także interaktywne ćwiczenia, puzzle, animujemy rysunki, przygotowujemy animacje poklatkowe, redagujemy bajki terapeutyczne i organizujemy talent show. Ulubioną aktywnością dzieci młodszych jest organizacja szkolnego teatrzyku, a starszych uczniów drukowanie za pomocą drukarek 3D i wykonywanie za pomocą długopisów 3D gadżetów wspierających TUS, takich jak na przykład maski karnawałowe, okulary, przypinki, buźki emocji lub plastikowe kreatywne ludziki.
Autor: Zyta Czechowska
Zyta Czechowska – Nauczycielka Roku 2019. Współautorka książki “Jak nie zgubić dziecka w sieci?”. Właścicielka i dyrektorka Niepublicznego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli- Zyta Czechowska specjalni.pl. Absolwentka UAM w Poznaniu, na kierunku pedagogika specjalna, od 25 lat terapeuta i nauczyciel w szkole specjalnej.
