Dla wielu dorosłych hasło „praca projektowa” kojarzy się z powiedzonkiem „gdy umrę, chcę, żeby trumnę nieśli moi partnerzy od projektów, by mogli po raz ostatni wpędzić mnie do grobu”. Każdy z nas zna to uczucie, gdy do projektu siada zespół ludzi, którzy nie do końca są pewni, co jest tematem projektu, jaka powinna być jego końcowa forma, kto, za co powinien odpowiadać i czy to wszystko w ogóle ma sens.
Czy możemy sprawić, by nasi uczniowie znaleźli w pracy projektowej nie tylko wartość edukacyjną, ale i przyjemność? Oczywiście – musimy tylko odpowiednio ją przeprowadzić!
Praca projektowa doskonale wpisuje się w kontekst edukacji STEAM. To metoda, która zakłada dużą samodzielność oraz odpowiedzialność uczniów, umożliwiając im indywidualne kierowanie procesem edukacyjnym i zwiększając świadomość ich własnej odpowiedzialności za końcowy wynik nauki. Projekty umożliwiają również dostosowanie technik pracy do różnorodnych potrzeb uczniów, jednocześnie wspierając ich rozwój w ramach wszystkich komponentów STEAM. Co więcej, jak pisze Marta Kotarba-Kańczugowska w swojej pracy „Praca metodą projektu”, ta metoda wdraża uczniów do planowania oraz organizowania swojej pracy, a także do dokonywania samooceny.
Na przykład, w Stanach Zjednoczonych, w ramach pilotażu „Vertical Garden Education program” uczniowie stworzyli ekologiczne ogrody wertykalne. Projekt ten integrował wiedzę z biologii, chemii i technologii, a także zaangażował społeczność lokalną, która wspierała dzieci w realizacji projektu. Dzięki temu uczniowie zdobyli praktyczne umiejętności oraz zrozumienie zrównoważonego rozwoju. Inny inspirujący przykład pochodzi z Liceum Ogólnokształcącego im. Kazimierza Wielkiego w Kole, w którym pięciu uczniów stworzyło DARKA (Domowego Asystenta Rozwiązującego Ewentualne Kłopoty), aplikację ułatwiającą poruszanie się w domu osobom na wózkach inwalidzkich, po poważnych operacjach lub wypadkach. W ten sposób nie tylko rozwinęli swoje umiejętności techniczne, ale również nauczyli się myślenia kreatywnego. W pewnym momencie zdali sobie sprawę, że muszą wprowadzić modyfikacje do aplikacji tak, aby dostosować ją również do potrzeb ludzi głuchych.
Najważniejszą jednak cechą projektu – przynajmniej z punktu widzenia ucznia – jest to, że dobrze przeprowadzony proces ma nie tylko wartości edukacyjne, ale jest pretekstem do dobrej zabawy w grupie rówieśników. Niezależnie od wieku, projekt edukacyjny pozwala poczuć dziecięcą radość płynącą z odkrywania świata i dzielenia się tym doświadczeniem z ludźmi w grupie.
Plakat czy prezentacja?
Ogromnym plusem z włączania projektów STEAM do procesu edukacyjnego jest fakt, że mogą być one w pełni zintegrowane z istniejącym programem nauczania. Umożliwi to osiągnięcie celów edukacyjnych określonych w podstawie programowej. Na przykład, projekt dotyczący badania efektywności różnych źródeł energii może być realizowany w ramach lekcji fizyki i chemii.
Projekty mogą być krótkie, przeprowadzane na jednej lekcji (przykłady takich projektów znajdziesz w scenariuszach zadań towarzyszących kursowi STEAMowe ABC), lub też dłuższe, sięgające wręcz całego roku (np. projekt polegający na zaplanowaniu, zrobieniu i obserwacji szkolnego ogródka). Mogą być w całości przeprowadzane w szkole, ale mogą być również formą pracy pozaszkolnej (np. opracowywanie proekologicznych wytycznych dla szkoły i nagrywanie filmików w ramach kampanii informacyjnej w czasie pozalekcyjnym).
Kluczowe jest jednak to, abyśmy pamiętali, że praca projektowa jest procesem, a jej wynikiem jest coś więcej niż plakat lub prezentacja. Projekty STEAM mogą bowiem przyjmować różne formy, które angażują uczniów i rozwijają ich umiejętności w poszczególnych dziedzinach, na przykład:
- Wystawy i przedstawienia: uczniowie mogą np. stworzyć interaktywną wystawę dotyczącą systemu słonecznego, wykorzystując technologię do prezentacji ruchomych obrazów i dźwięków. Mogą również opracować i wystawić sztukę, aby przedstawić odkrycie planet i pochodzenie ich nazw.
- Programy radiowe: uczniowie mogą stworzyć audycję radiową np. z okazji Dnia Ziemi i poruszyć kwestię zmian klimatycznych w kreatywny sposób, dopasowany do ich wieku i zainteresowań (np. stworzenie koncertu życzeń z piosenkami dla Ziemi). Ten projekt może połączyć naukę o środowisku z umiejętnościami komunikacyjnymi i technologicznymi.
- Wideo: obecnie czerpiemy najwięcej wiadomości właśnie z treści wideo. Nagranie krótkiego filmu dokumentalnego o lokalnej faunie i florze (np. podczas wycieczki) pozwoli uczniom zastosować wiedzę z biologii, rozwinąć umiejętności filmowe i edytorskie oraz wyrazić się artystycznie.
- Tworzenie stron internetowych, bloga lub podkastu: uczniowie mogą stworzyć stronę internetową poświęconą np. historii wynalazków, ucząc się zarówno historii technologii, jak i umiejętności programowania. Mogą również samodzielnie poszerzać wiedzę, by publikować ciekawostki lub nagrywać krótkie słuchowiska (np. odkrycie prawa grawitacji z punktu widzenia jabłka, które spadło na głowę Newtonowi).
- Reklamy w mediach społecznościowych: uczniowie zdają sobie sprawę z tego, że są otoczeni reklamami, a taki projekt pozwoli im na rozwijanie krytycznego myślenia, a także umiejętności technologicznych i kreatywności w projektowaniu wizualnym. Pomysłem na reklamę może być np. promowanie recyklingu, otwarcie nowego kółka matematycznego lub doświadczenie chemiczne.
- Wywiady: uczniowie mogą przeprowadzać wywiady z lokalnymi inżynierami lub naukowcami, co może rozwijać umiejętności komunikacyjne i zainteresowanie technologią oraz nauką. Co więcej, wiele znanych osób z przychylnością odnosi się do uczniów, którzy proszą ich o wywiad z zakresu ich pracy. To może nie tylko poszerzyć wiedzę uczniów, ale i rozbudzić w nich żyłkę reporterską.
Jeśli końcowa forma projektu będzie bliska uczniom, będą o wiele bardziej zaangażowani w cały proces. Gdy zaangażujemy grupę w działanie bardziej zróżnicowane niż stworzenie prostego plakatu lub prezentacji, jest większa szansa, że każdy znajdzie coś dla siebie. Na przykład, podczas nagrania reklamy ważne jest m.in. wymyślenie scenariusza, dobranie aktorów, opracowanie kostiumów i scenografii. Praca przy produkcji i montażu – każdy może znaleźć coś, w czym pokaże swoje umiejętności.
Pomijając zaś wartość edukacyjną i rozrywkową, takie formy projektu mogą być również uwieczniane w mediach społecznościowych szkoły, która z dumą może dzielić się zaangażowaniem swoich uczniów.
Jak skutecznie wdrożyć pracę projektową
Każdy projekt STEAM, niezależnie od tematu, wieku uczniów i liczebności grup, składa się z następujących etapów:
Podanie tematu projektu
Pierwszym krokiem jest określenie tematu projektu. Musimy jasno i wyraźnie określić temat projektu oraz cele, które uczniowie mają osiągnąć (np. badanie wpływu różnych czynników na wzrost roślin, by pomóc im rosnąć jak najlepiej). Na tym etapie należy również omówić edukacyjny i praktyczny kontekst projektu.
Pamiętaj, żeby tematy projektu dawały uczniom pole nie tylko do rozwoju edukacyjnego, ale również były okazją do przyjemnego spędzania czasu.
Dyskusja nad realizacją
Po przedstawieniu tematu należy omówić z uczniami różne możliwości realizacji projektu. Czy będzie to nagranie, słuchowisko, czy może interaktywna wystawa? Pozwólmy uczniom podzielić się swoimi pomysłami na realizację projektu. Podczas tej dyskusji ustalane są grupy, a także role i odpowiedzialności w zespole.
Ten etap pracy można udokumentować kontraktem podpisanym przez uczniów. Ci, którzy pracują już z kontraktem klasowym, będą zaznajomieni z tą formą zobowiązania.
Sprawdzenie zrozumienia
Ważnym etapem jest upewnienie się, że uczniowie mają jasne wyobrażenie o tym, jak projekt ma być realizowany. Powinniśmy sprawdzić, czy wyobrażenia te są zgodne z założeniami projektu i celami edukacyjnymi. Najlepiej zrobić to poprzez pytania kontrolne lub krótkie prezentacje ze wstępnym planem projektu.
Weryfikacja zakresu projektu
Istotne jest, by już od początku pracy monitorować, czy zagadnienie nie zostało potraktowane zbyt pobieżnie lub zbyt szczegółowo. Jeśli uczniowie skoncentrują się nie na kluczowych czynnikach, a na zbyt wielu detalach, doprowadzi to do ich frustracji, a cel projektu będzie wydawał się nieosiągalny. Trzeba pamiętać, że uczniowie będą potrzebować wskazówek, aby skupić się na odpowiednich aspektach projektu. Im większe ich doświadczenie, tym będą bardziej samodzielni, ale z początku wsparcie będzie konieczne.
Ustalenie harmonogramu
Harmonogram realizacji programu jest kluczowym elementem, który będzie świetną lekcją dotyczącą punktualności. Etapy realizacji projektu powinny być ustalone wspólnie, przez nauczyciela i uczniów. Powinny też zawierać terminy poszczególnych zadań, spotkań zespołów i prezentacji wyników. Warto od czasu do czasu przypominać sobie cały harmonogram i modyfikować go w razie potrzeby.
Realizacja projektu zgodnie z harmonogramem
Nareszcie uczniowie mogą rozpocząć realizację projektu, przestrzegając ustalonego harmonogramu. Każdy zespół pracuje nad swoimi zadaniami, monitorując postępy i dokumentując wyniki. Na tym etapie nauczyciel pełni rolę doradcy, udzielając wsparcia i wskazówek w razie potrzeby. Zasada jest prosta: im mniej doświadczeni uczniowie, tym więcej wsparcia opiekuna potrzebują. Z czasem można dawać im coraz więcej samodzielności, a po jakimś czasie warto zwrócić uwagę uczniów na ich rosnącą samodzielność, mówiąc np. „jeszcze dwa miesiące temu potrzebowaliście pomocy w ustaleniu kolejnych zadań, a teraz wszystko robicie sami – świetna robota!”.
Omawianie na bieżąco fragmentów pracy
Regularne spotkania i omawiania poszczególnych etapów projektu z nauczycielem są kluczowe dla monitorowania postępów. Omówienia fragmentów pracy pozwalają na wczesne wykrycie problemów i ich rozwiązanie. Na przykład, jeśli jedna z grup ma trudności z jednym z aspektów, możemy zaproponować alternatywne metody lub narzędzia.
Informacja zwrotna po każdym etapie
Po zakończeniu każdego etapu projektu, udzielamy uczniom informacji zwrotnej. Feedback powinien być konstruktywny i skupiać się na mocnych stronach oraz obszarach wymagających poprawy. To pomoże uczniom lepiej zrozumieć swoje postępy i dostosować dalsze działania. Z czasem, gdy uczniowie poczują się pewniej w pracy projektowej, można ich zaangażować w proces udzielania informacji zwrotnej tak, aby rozwijali tę umiejętność w bezpiecznym środowisku.
Prezentacja pracy projektowej
Przedostatnim etapem jest prezentacja wyników projektu. Powinna być ona przygotowana w taki sposób, aby jasno komunikować cele, proces oraz wyniki projektu. Jeśli można zorganizować wydarzenie, na które zaproszeni zostaną np. dyrektor szkoły, czy lokalni naukowcy zajmujący się tematem zbliżonym do projektu, uczniowie na pewno poczują, że projekt, nad którym pracowali ma faktyczne znaczenie nie tylko dla nich, ale i dla innych.
Ocena projektu
Na koniec oceniamy projekt na podstawie ustalonych wcześniej kryteriów. Ważne jest, aby uczniowie otrzymali szczegółową informację na temat swojej pracy, co pomoże im w przyszłych projektach. Jeśli uczniowie są doświadczeni zarówno w pracy projektowej, jak i w samoocenie oraz udzielaniu informacji zwrotnej, warto ich zaangażować do wspólnego oceniania ich pracy.
Jak oceniać projekt?
Projekty, jak każda metoda pracy edukacyjnej, również podlegają ocenom. Najważniejsze jest jednak takie opracowanie kryteriów, by każdy uczestnik procesu wiedział co i kiedy będzie oceniane. Dlatego powinniśmy jak najwcześniej omówić i ustalić kryteria ocen. Już na pierwszych zajęciach, podczas omawiania projektu, uczniowi powinni dostać do wglądu wytyczne. Bardziej doświadczeni uczniowie mogą nanosić swoje uwagi i propozycje zmian. To pozytywnie wpłynie na ich rozwój autorefleksji i samooceny. Ostateczne kryteria można wydrukować dla każdego ucznia, by np. wkleił je sobie do zeszytu.
Refleksja po zakończeniu projektu i wspólne omówienie pracy w kontekście kryteriów oceny, są kluczowe dla procesu nauki . Można organizować sesje dyskusyjne, gdzie uczniowie dzielą się swoimi doświadczeniami i wnioskami. Techniki takie jak pisanie dzienników projektowych mogą wspierać proces refleksji, a narzędzia – np. rubryki ocen – mogą pomóc w strukturalnej ocenie projektów, umożliwiając uczniom zrozumienie swoich mocnych stron i obszarów do poprawy.
Oto przykładowa lista kilku aspektów realizacji projektu i nabywanych umiejętności:
Aspekt realizacji projektu | Umiejętność |
Formułowanie tematu i celów oraz terminowość | • precyzyjne sformułowanie tematu projektu • jasne określenie celów projektu • pomysł opracowania projektu |
Zbieranie i opracowywanie materiałów | • dobór źródeł informacji • selekcja informacji i ich przetwarzanie • przestrzeganie harmonogramu |
Zawartość merytoryczna | • wymiana informacji • słuchanie uwag i opinii członków zespołu • rozwiązywanie konfliktów • zaangażowanie w pracę |
Prezentacja | • stopień realizacji zamierzonych celów • wykorzystanie czasu prezentacji zgodnie z planem prezentacji • właściwa terminologia • wizualizacja (wsparcie graficzne) |
Bazując na powyższych wytycznych i rozbudowując je w razie potrzeby, wraz z uczniami oceniamy pracę projektową. Bardzo zachęcam do oceny wraz z uczniami, dając im okazję do autorefleksji i samooceny. Dzięki temu uczniowie czują się bardziej sprawczy, rozwijają myślenie krytyczne i zdolności komunikacji, ale też zdobywają doświadczenie, które przyda się im podczas następnego projektu.
Rola nauczyciela
Oczywiście, rola nauczyciela w pracy projektowej to coś więcej niż przedstawianie tematu projektu, monitorowanie jego przebiegu i ocena. O czym należy pamiętać, by praca projektowa była nie tylko skuteczna i edukacyjna, ale również przyjemna?
- Nie oczekuj, że uczniowie sami wpadną na pomysły realizacji projektu. Pomóż im podzielić się na grupy, opracuj harmonogram i ustal, jak będą się komunikować podczas pracy.
- Upewnij się, że każdy uczeń zna swoją rolę i rozumie etapy projektu. Zadawaj konkretne pytania, aby upewnić się, że uczniowie wiedzą, jak mają pracować.
- Nagradzaj uczniów za aktywny udział w projekcie.
- Zapoznaj uczniów z kartą oceny pracy projektowej i omów kryteria, szczególnie na początku realizacji projektu. Niech mają świadomość tego, że będą oceniani na bieżąco.
- Kontroluj projekty, skupiając się na wartości merytorycznej. Pamiętaj, że zawartość jest ważniejsza od estetyki, choć nie jest jedynym kryterium oceny.
- Pomagaj uczniom w razie trudności. Ważne, aby wiedzieli, że mogą na Ciebie liczyć w przypadku problemów.
- Monitoruj postępy i udzielaj informacji zwrotnej. Twoje zaangażowanie jest kluczowe dla sukcesu projektu, zwłaszcza podczas pracy z uczniami, którzy dopiero rozpoczynają przygodę z projektami.
Projekty STEAM mogą być bardziej efektywne, gdy są realizowane we współpracy między nauczycielami różnych przedmiotów. Na przykład, projekt dotyczący zrównoważonego rozwoju może być prowadzony wspólnie przez nauczycieli biologii, chemii i geografii. Taka współpraca pozwala na bardziej holistyczne podejście do nauczania, łącząc różne dziedziny wiedzy i umożliwiając uczniom zrozumienie skomplikowanych problemów z różnych perspektyw. Dodatkowym plusem takiej współpracy jest to, że stajemy się modelami dla uczniów. Pokazujemy, w jaki sposób dzielimy się odpowiedzialnością za różne etapy pracy, jak się komunikujemy i jak wygląda nasza praca.
Warto również o projekcie poinformować opiekunów uczniów, zwłaszcza w przypadku młodszych dzieci. Opowiedz rodzicom o korzyściach płynących z pracy projektowej i omów kryteria oceny projektów. Zapewnij rodziców, że będą mogli zobaczyć końcowe „dzieło” dziecka, np. wystawę z modelami miasta przyszłości i porozmawiać o tym, czego nauczyło się podczas realizacji projektu.
Korzyści dla ucznia i dla nauczyciela
Korzyści z wprowadzania projektów wpisują się w prąd tzw. „lifelong learning”, czyli ciągłej nauki. Praca w grupie, nad konkretnym projektem, uczy poszukiwania kompromisów i budowania zespołu. Coś, co wyraźnie zaprocentuje w przyszłości. Samodzielność w realizacji projektu pomaga uczniom poczuć się odpowiedzialnymi za swoją pracę, a także wspiera ich inicjatywę i kreatywne myślenie. Ponadto, prezentując swoje projekty, uczniowie trenują udzielanie konstruktywnej krytyki i reagowanie na informację zwrotną. Te umiejętności przydadzą im się w codziennym życiu, nie tylko zawodowym.
Projekty mają też wartość dodaną dla nauczycieli. Umożliwiają przede wszystkim łączenie w grupie osób na różnym poziomie zaawansowania bez stygmatyzujących wyrażeń w stylu „Kasiu, skoro już opanowałaś materiał, pomóż Ani, która ma z tym problem”. W odpowiednio zaplanowanym procesie każdy znajdzie dla siebie miejsce. Projekty pomagają uczniom (i nauczycielom) te miejsca znaleźć – określić obszary, w których uczeń czuje się dobrze i znaleźć takie style nauki, które najbardziej mu odpowiadają. Co najważniejsze, praca projektowa umożliwia również wprowadzenie peer learning. Uczniowie uczą się od siebie nawzajem, a to wspiera samoorganizację i współpracę.
Wprowadzenie tej metody pracy może być wyzwaniem, ale z odpowiednimi zasobami, narzędziami i strategiami zarządzania klasą, możemy stworzyć inspirujące i efektywne środowisko edukacyjne oraz sprawić, że praca projektowa będzie kojarzyła się z ciekawym i zabawnym wyzwaniem.
Autor: Monika Bigaj-Kisała