Nauczanie to sztuka inspirowania, prowadzenia uczniów w fascynujący świat wiedzy i doskonalenia umiejętności. W procesie edukacji uczniowie nie tylko zdobywają nową wiedzę, ale też zyskują niezbędne kompetencje i poczucie sprawczości pozwalające im w przyszłości w pełni realizować swój potencjał.
Tradycje nauczania sięgają starożytnej Grecji i Rzymu. Nauczyciel, jako przewodnik uczniów stale posługuje się różnorodnymi metodami pracy. Greckie pochodzenie słowa „metoda” podkreśla, że jest to ścieżka, sposób postępowania, mający doprowadzić do konkretnego celu. To właśnie przede wszystkim celami, jakie chcą osiągnąć w pracy z uczniami, kierują się nauczyciele przy wyborze metod nauczania. Sokrates, jeden z pierwszych znanych nam nauczycieli, określił 3 podstawowe metody nauczania.
Metody Sokratesa: elenktyczna, majeutyczna, indukcyjna
Metoda elenktyczna, czyli zbijania, polega na doprowadzeniu przeciwnika do absurdu fałszywej tezy, co umożliwia ujawnienie sprzeczności z powszechnie uznaną prawdą. Majeutyczna, znana także jako sztuka położnicza, to proces wspólnego poszukiwania prawdy, a indukcyjna ma na celu zdobywanie rzetelnej wiedzy.
Współczesne metody nauczania
Od czasów Sokratesa metody nauczania zmieniały się wielokrotnie. Na przestrzeni wieków pedagodzy wypracowywali kolejne metody w odpowiedzi na zmieniające się potrzeby uczniów i kontekst społeczny oraz dostępną wiedzę. Współczesne metody nauczania można podzielić na pięć głównych grup:
- Metody podające
-
-
- wykład informacyjny
- pogadanka
- opowiadanie
- prelekcja
- anegdota
- odczyt
- objaśnienie lub wyjaśnienie
-
- Metody problemowe
-
-
- wykład problemowy
- wykład konwersatoryjny
- klasyczna metoda problemowa
- metoda przypadków
- metoda sytuacyjna
- gry dydaktyczne
-
- Metody eksponujące (zwane też waloryzacyjnymi)
-
-
- film
- sztuka teatralna
- ekspozycja
- pokaz połączony z przeżyciem
-
- Metody programowane
-
-
- z użyciem komputera
- z użyciem maszyny dydaktycznej
- z użyciem podręcznika programowanego
-
- Metody praktyczne
-
-
- pokaz
- ćwiczenia przedmiotowe
- ćwiczenia laboratoryjne
- metoda projektów
-
Od biernych słuchaczy po odkrywców – charakterystyki poszczególnych metod
Metody podające
W metodach podających uczeń pełni rolę słuchacza, a znakomita część aktywności dydaktycznej spoczywa na nauczycielu.
Typowe metody asymilacji wiedzy to wykład informacyjny, pogadanka, opowiadanie, prelekcja, anegdota, odczyt, oraz objaśnienie lub wyjaśnienie. Wykład, chociaż wymaga wysiłku od słuchaczy, jest podstawową metodą nauczania w szkołach wyższych.
Metody problemowe – wprowadzenie do złożonych sytuacji
Metody problemowe, takie jak wykład problemowy czy metoda przypadków, kładą nacisk na rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów. Wykład problemowy ilustruje naukowe lub praktyczne problemy, a metoda przypadków angażuje uczniów w analizę konkretnych przypadków.
Metody eksponujące – edukacja zmysłowa
Metody eksponujące, takie jak film, sztuka teatralna czy wystawa, zapewniają zmysłowe doświadczenia. W tych metodach kluczowe jest nie tylko przekazywanie informacji, ale również angażowanie emocji i budowanie zainteresowania poprzez aktywne uczestnictwo w przeżywaniu wartości.
Metody programowane – indywidualny proces uczenia
Nauczanie programowane to metoda nauczania, w której osoba ucząca się przyswaja informacje na określony temat poprzez odpowiednio ułożony program zawierający logicznie powiązane porcje informacji.
Wincenty Okoń sklasyfikował trzy odmiany nauczania programowanego:
- liniowe – uczestnik, po wykonaniu zadania, otrzymuje informację zwrotną, która informuje go, czy odpowiedział poprawnie, czy nie,
- rozgałęzione – uczący się rozwiązuje zadanie, wybierając jedną spośród kilku możliwych odpowiedzi i otrzymuje informację zwrotną, która nie tylko informuje go, czy odpowiedź była poprawna, czy nie, ale również wyjaśnia, dlaczego musi być właśnie taka, a nie inna,
- mieszane – bloki informacyjne są przeplatane z blokami powtórzeniowymi, kontrolnymi, problemowymi itp. Przykładem metody mieszanej jest np. metoda blokowa, rozwijana w polskiej pedagogice przez Czesława Kupisiewicza.
Metody praktyczne – bezpośrednie doświadczenie
Metody praktyczne, takie jak pokaz, ćwiczenia przedmiotowe czy metoda projektów, umożliwiają uczniom bezpośrednie doświadczenie i zastosowanie wiedzy w praktyce.
Praca indywidualna i zbiorowa
Coraz częściej podkreśla się, że dla najlepszego przygotowania uczniów do rynku pracy przyszłości nauczanie powinno wspierać tzw. kompetencje przyszłości. Organizacja pracy szkolnej powinna uwzględniać zarówno pracę indywidualną, rozwijającą umiejętność samodzielnego myślenia, jak i pracę zbiorową, promującą współpracę i odpowiedzialność.
Wybór odpowiednich metod nauczania zależy od wielu czynników, takich jak przedmiot nauczania, cele lekcji, wiek uczniów i dostępność środków dydaktycznych. Zróżnicowane podejście pozwala na tworzenie inspirujących lekcji, angażujących uczniów i rozwijających w nich nie tylko wiedzę, ale także umiejętności społeczne i krytyczne myślenie.
