Mindfulness w szkole – jak budować odporność psychiczną u uczniów?

folder_openSTEAM w pigułce

Presja współczesnego świata, która odbija się na zdrowiu psychicznym dzieci i młodzieży, stawia przed nauczycielami nowe wyzwania. Jak w dobie cyfryzacji, rosnących wymagań i przytłaczającej ilości informacji pomóc uczniom odnaleźć wewnętrzny spokój i równowagę? Czy szkoła, będąca niegdyś miejscem skupienia na zdobywaniu wiedzy, może stać się przestrzenią wspierającą rozwój emocjonalny i odporność psychiczną? Jedną z odpowiedzi na te pytania może być mindfulness – praktyka uważności, która znajduje coraz większe zastosowanie w edukacji.

Czym jest mindfulness?

Badania prowadzone na Uniwersytecie Harvarda przez Matthew A. Killingsworth i Daniela T. Gilberta dowiodły, że blisko 50% badanych w czasie wykonywania różnych czynności „odpływała”, nie skupiając się na tym co robi i myśląc w tym czasie o czymś innym. Co więcej, ten stan „uciekania myśli” sprawiał, że czuli się oni nieszczęśliwi.

To naprawdę poważny problem. Wyobraź sobie, że połowa Twoich uczniów w trakcie lekcji jest myślami gdzieś daleko, nie koncentruje się na temacie zajęć.

Z kolei badania przeprowadzone na Uniwersytecie Massachusetts przez Judsona A. Brewera wykazały, że regularne stosowanie mindfulness pozwala utrzymać nasz umysł w skupieniu. Dzięki temu, zamiast „wędrować”, jest on obecny „tu i teraz” przy wykonywanym działaniu. Ta umiejętność bezpośrednio wpływa na odczuwanie szczęścia i łagodzenie stanów lękowych przez praktykujących uważność.

Mindfulness, czyli uważność, to umiejętność świadomego skupienia na chwili obecnej – bez osądzania, bez zamartwiania się przeszłością i bez obaw o przyszłość. Ta prosta, a zarazem niezwykle skuteczna technika ma swoje korzenie w medytacyjnych tradycjach Wschodu, ale jej wartość została potwierdzona przez współczesną naukę. Liczne badania wykazują, że regularna praktyka mindfulness pomaga redukować stres, poprawia koncentrację, a także wzmacnia zdolność do radzenia sobie z trudnymi emocjami.

Dlaczego uważność jest szczególnie ważna w kontekście szkoły? Współczesne dzieci i młodzież mierzą się z wyzwaniami, które nie istniały kilkadziesiąt lat temu. Ciągła presja osiągania sukcesów, nieustanny dostęp do mediów społecznościowych oraz wszechobecna rywalizacja sprawiają, że zdrowie psychiczne uczniów coraz częściej wymaga wsparcia. Według raportów Światowej Organizacji Zdrowia, depresja i zaburzenia lękowe to jedne z najczęściej diagnozowanych problemów wśród młodzieży. Czy szkoła może być miejscem, które nauczy dzieci, jak sobie z tym radzić? Odpowiedź brzmi: tak.

Korzyści z mindfulness dla uczniów

Wprowadzenie mindfulness do codziennej praktyki szkolnej może przynieść szereg korzyści dla uczniów, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i grupowym. Oto najważniejsze z nich:

  1. Redukcja stresu i lęku
    Dzieci i młodzież, które regularnie ćwiczą uważność, są bardziej odporne na stres związany z egzaminami, konfliktami rówieśniczymi czy presją społeczną. Mindfulness pomaga im rozpoznawać emocje i reagować na nie w sposób bardziej świadomy.
  2. Poprawa koncentracji
    Czy zdarzyło się, że uczniowie na lekcji wydawali się zupełnie nieobecni? Ćwiczenia mindfulness uczą ich, jak utrzymać uwagę na danym zadaniu, co przekłada się na lepsze wyniki w nauce.
  3. Rozwijanie empatii i współczucia
    Uważność wspiera rozwój kompetencji społecznych, ucząc dzieci i młodzież, jak lepiej rozumieć emocje innych ludzi. To z kolei zmniejsza liczbę konfliktów i poprawia atmosferę w klasie.
  4. Budowanie odporności psychicznej
    Mindfulness to nie tylko chwilowa ulga od stresu. To przede wszystkim narzędzie, które uczniowie mogą wykorzystywać przez całe życie, by lepiej radzić sobie z porażkami, trudnościami i wyzwaniami.

Wprowadzenie mindfulness do szkoły. Od teorii do praktyki

Wprowadzanie technik mindfulness do codziennego życia szkoły może być odpowiedzią na wyzwania współczesnej edukacji. To nie tylko metoda radzenia sobie ze stresem, ale także sposób na budowanie bardziej harmonijnych relacji i wspieranie efektywności nauki.

Mindfulness w klasie –  jak zacząć?

Choć może się wydawać, że wprowadzenie uważności wymaga specjalistycznych szkoleń, w rzeczywistości podstawowe techniki są proste i łatwe do wdrożenia. Klucz to konsekwencja i otwartość na proces uczenia się – zarówno dla nauczycieli, jak i uczniów.

  1. Krótkie sesje na dobry początek lekcji
    Każdą lekcję można rozpocząć od 2-3 minut świadomego oddychania. Uczniowie zamykają oczy i skupiają się na swoim oddechu, co pozwala wyciszyć się i przygotować do nauki.
  2. Ćwiczenia uważnego słuchania
    Podczas dyskusji grupowych zachęć uczniów do pełnego skupienia na rozmówcy – bez oceniania i przerywania. To rozwija empatię i umiejętności komunikacyjne.
  3. Uważne przerwy
    Kiedy uczniowie są zmęczeni, wprowadź krótką aktywność – ćwiczenia rozciągające lub chwilę medytacji. Takie przerwy regeneracyjne pomagają wrócić do nauki z nową energią.
  4. Projekty wspierające uważność
    Zaproponuj uczniom prowadzenie „dziennika wdzięczności”, w którym zapisują codziennie trzy pozytywne wydarzenia. To ćwiczenie uczy skupienia na pozytywach i buduje nawyk refleksji.

Praktyki mindfulness dla uczniów

Techniki mindfulness mogą być dostosowane do wieku i potrzeb uczniów. Oto kilka propozycji:

    • Skanowanie ciała: Uczniowie skupiają się kolejno na odczuciach w różnych częściach ciała, co pomaga zredukować napięcie.
    • Oddychanie w kwadracie: Rysując w myślach kwadrat, uczniowie wdychają powietrze przez 4 sekundy, wstrzymują oddech na kolejne 4, wydychają przez 4 sekundy i znów wstrzymują na 4.
    • Spacer w ciszy: Podczas wyjścia na zewnątrz uczniowie koncentrują się na dźwiękach, zapachach i swoich krokach.

Oni już wdrożyli mindfulness do swoich klas!

Wiele szkół na całym świecie z sukcesem wprowadziło mindfulness do swojej codziennej praktyki. W Stanach Zjednoczonych programy takie jak “Mindful Schools” pomagają nauczycielom i uczniom integrować uważność z życiem szkolnym (Mindful Schools, 2022). Jednym z najbardziej znanych przykładów jest Publiczna Szkoła w Oakland w Kalifornii, gdzie uczniowie regularnie uczestniczą w zajęciach mindfulness. Badania przeprowadzone w tej placówce wykazały znaczący spadek poziomu agresji wśród uczniów oraz poprawę wyników w nauce.

W Wielkiej Brytanii pilotażowe projekty mindfulness w szkołach wykazały, że uczniowie są spokojniejsi, bardziej skoncentrowani i lepiej radzą sobie z emocjami (British Mindfulness Initiative, 2021). Na przykład w jednej z londyńskich szkół podstawowych wprowadzono codzienne pięciominutowe medytacje przed rozpoczęciem lekcji, co przyczyniło się do poprawy relacji między uczniami oraz zwiększenia ich zaangażowania w proces nauki.

Również w Polsce pojawiają się inicjatywy wspierające mindfulness w edukacji. Jednym z przykładów jest projekt “Uważna Szkoła”, realizowany przez Fundację ZenEDU, który przyniósł pozytywne efekty w postaci poprawy atmosfery w klasach i większego zaangażowania uczniów w naukę (ZenEDU, 2023). Inny przykład to program „Świadome Przedszkole”, który skupia się na wprowadzaniu uważności już na etapie edukacji przedszkolnej. Dzieci biorące udział w tym programie nauczyły się lepiej radzić sobie z frustracją i wyrażaniem emocji, co zostało zauważone przez nauczycieli i rodziców.

Warto również wspomnieć o przykładach z Azji, gdzie mindfulness jest integralną częścią systemów edukacyjnych. W szkołach w Singapurze praktyki uważności są stosowane od najmłodszych lat jako narzędzie wspierające zarządzanie stresem i budowanie zdolności adaptacyjnych. Wprowadzenie mindfulness w szkołach średnich zaowocowało tam poprawą wyników testów oraz zmniejszeniem liczby przypadków wypalenia uczniowskiego.

Te przykłady pokazują, że mindfulness może być skutecznym narzędziem nie tylko w kontekście emocjonalnego wsparcia uczniów, ale również w poprawie ich osiągnięć edukacyjnych i relacji społecznych.

 

Jak nauczyciele mogą sami korzystać z technik mindfulness w pracy

Praca nauczyciela jest jak chodzenie po linie – pełna wyzwań, emocji i stresujących momentów. Aby zrównoważyć te obciążenia, nauczyciele mogą wykorzystać techniki mindfulness nie tylko w pracy z uczniami, ale także jako sposób na zadbanie o własne zdrowie psychiczne i emocjonalne.

 

1. Świadome oddychanie w trudnych momentach
Gdy stres osiąga szczyt, nauczyciele mogą zastosować technikę świadomego oddychania. Skupienie uwagi na oddechu, nawet przez minutę, pomaga zresetować umysł i odzyskać równowagę. Wyobraź sobie sytuację, w której klasa wymyka się spod kontroli. Zamiast reagować impulsywnie, nauczyciel może wziąć kilka głębokich oddechów, by odzyskać spokój i podejść do sytuacji z dystansem.

2. Praktyka uważnego słuchania uczniów i kolegów
Nauczyciele często są bombardowani pytaniami i oczekiwaniami. Uważne słuchanie – czyli skupienie się wyłącznie na rozmówcy – pomaga nie tylko budować lepsze relacje, ale także lepiej rozumieć potrzeby uczniów czy problemy współpracowników.

3. Mini-sesje mindfulness między lekcjami
Krótka, pięciominutowa medytacja w pokoju nauczycielskim lub na świeżym powietrzu może zdziałać cuda. Wyłączenie się na chwilę z chaosu dnia pomaga nauczycielom odzyskać energię i lepiej radzić sobie z napięciem.

4. Dziennik wdzięczności
Pod koniec dnia nauczyciel może zapisać trzy rzeczy, które poszły dobrze lub za które czuje wdzięczność. Taka praktyka pomaga zauważyć pozytywne aspekty pracy, które często giną w cieniu codziennych wyzwań.

Dzięki regularnemu praktykowaniu tych technik nauczyciele mogą nie tylko poprawić swoje samopoczucie, ale także być bardziej cierpliwymi, empatycznymi i skoncentrowanymi na potrzebach uczniów. A co najważniejsze – mindfulness staje się dla nich narzędziem budującym wewnętrzną harmonię.

Czy mindfulness jest przyszłością edukacji?

W świecie, który staje się coraz bardziej wymagający, umiejętność zatrzymania się na chwilę, wzięcia głębokiego oddechu i spojrzenia na swoje emocje z dystansu może być kluczowa. Mindfulness to nie tylko chwilowy trend, ale realne narzędzie, które może pomóc dzieciom i młodzieży radzić sobie z wyzwaniami współczesności. Czy to oznacza, że każda szkoła powinna wprowadzić praktyki uważności? Być może odpowiedzią jest nie tylko pytanie „czemu”, ale „co możemy na tym zyskać?”

Jeśli uczniowie nauczą się budować swoją odporność psychiczną już dziś, być może w przyszłości łatwiej poradzą sobie z presją świata dorosłych. A nauczyciele? Oni również mogą odkryć, że mindfulness to nie tylko sposób na wsparcie swoich podopiecznych, ale także na lepsze zarządzanie własnym stresem i wyzwaniami zawodowymi.

Mindfulness w szkole to nie tylko praktyka. To filozofia zmiany.

Autor: Agnieszka Jóźwicka