Czy Twoi podopieczni potrafią uczyć się ze swoich zeszytów i podręczników? Czy są w stanie bez problemu odnaleźć w swoich notatkach treści omawiane na lekcji? Czy ze zrozumieniem notują na zajęciach? Pytania te, choć pozornie trywialne, ukierunkowują naszą uwagę na istotę myślenia wizualnego w procesie nauczania.
Praktyka dyktowania gotowych formułek do notowania przez uczniów, często pozbawiona refleksji i zrozumienia treści, wciąż jest powszechnie stosowana w dzisiejszej edukacji. Linearnie uporządkowane notatki nie tylko nie zachęcają do aktywności, lecz wręcz przeciwnie, prowadzą do spadku koncentracji i motywacji uczniów, w efekcie negatywnie wpływając na proces nauki.
Myślenie wizualne – jego efektywność w procesie uczenia
Proces wizualizacji informacji sprzyja lepszemu zrozumieniu i trwałemu zapamiętaniu treści, umożliwiając jednocześnie efektywne rozwiązywanie problemów i skuteczne dzielenie się pomysłami. Fakt, iż większa część naszego mózgu jest dedykowana przetwarzaniu informacji wizualnych, skłania nas do docenienia potencjału tego podejścia w upraszczaniu złożonych zagadnień edukacyjnych. Potrzebne jest narzędzie, które pozwoli zamienić złożone zagadnienie w kilka kluczowych pojęć, połączonych logicznymi relacjami. Brzmi to dość skomplikowanie, ale finalnie przynosi rewelacyjne efekty.
Biorąc pod uwagę neurobiologiczne uwarunkowania funkcjonowania ludzkiego mózgu oraz preferencje dotyczące sposobów przyswajania informacji, proces sporządzania notatek powinien być wielozmysłowy i aktywizujący. Dziesięć lat temu w Wall Street Journal ukazał się artykuł, prezentujący wyniki badań, z których wynika, że nawet bezmyślne gryzmolenie, dla zabicia nudy, poprawia koncentrację i pamięć aż o 30%. Kształtowanie notatek wizualnych, będących świadomym produktem intelektualnym, jest jeszcze bardziej efektywne. Zgodnie z danymi badawczymi, aż 87% przyswajanych przez nas informacji dociera za pośrednictwem narządu wzroku, 9% za pośrednictwem słuchu, podczas gdy jedynie 4% przez inne zmysły. Zatem aktywne notowanie powinno opierać się na wykorzystaniu obrazów, symboli, kolorów i powiązań, co umożliwi trwałe scalenie nowych treści z wcześniej zdobytymi informacjami. Twórcze notatki tego rodzaju stanowią autonomiczne wyrażenie myśli oraz aktywne podsumowanie przyswajanej wiedzy. Istotnym elementem tego typu wizualnych zapisów są piktogramy. Współcześnie najbardziej rozpowszechnionymi formami notatek graficznych są mapy myśli oraz tzw. sketchnoting (powszechnie określane jako sketchnotki lub rysnotki).
Sketchnoting jest praktyką polegającą na tworzeniu notatek za pomocą elementów szkicu, ,,bazgrolenia” oraz rysunku, co stanowi integralną część szerszego procesu znanego jako myślenie wizualne. Określenie to pochodzi od angielskiego słowa „sketch”, oznaczającego szkic, oraz „noting”, oznaczającego notowanie. Jest to proces generowania notatek, które łączą w sobie aspekty zarówno szkicu, jak i tradycyjnych notacji, aby wspierać rozwój myślenia wizualnego.
Mike Rhode, uważany za twórcę sketchnotingu, definiuje ten sposób notowania następująco: Sketchnotki są bogatymi wizualnie notatkami, tworzonymi poprzez połączenie pisma odręcznego, rysunków, odręczenej typografii, kształtów, i wizualnych elementów, takich jak: łuki, ramki i linie.
Metoda ta zdobywa popularność wśród nauczycieli i uczniów od kilku lat. W szkole sketchnoting umożliwia szybsze i skuteczniejsze przyswajanie wiedzy przez dzieci i młodzież, a co więcej, może być z powodzeniem stosowany już na wczesnych etapach edukacji, nie wymagając znaczących nakładów finansowych.
Sketchnoting w szkole – od czego zacząć
Rozpoczynając eksplorację sketchnotingu w kontekście edukacji, kluczowym aspektem jest rozwój umiejętności myślenia wizualnego. Wskazane jest włączenie się w grupy dyskusyjne na platformach społecznościowych, takich jak Facebook, np. Teach and Sketch EduNOTATKI, Rysuję dla Moich Uczniów lub Belfry Bazgrolą. Dodatkowo korzystanie z dostępnych bezpłatnych materiałów edukacyjnych na platformie YouTube, np. Myślografia, Mar-Art Procreate i Hand Lettering, może być korzystne dla początkujących.
Po zapoznaniu się z inspirującymi treściami online oraz dostępnymi podręcznikami zaleca się rozpoczęcie praktycznych prób. Początkowo można eksperymentować z prostymi notatkami graficznymi, które nie muszą być ściśle związane z treściami edukacyjnymi czy omawianymi na lekcji tematami. Po osiągnięciu pewnego stopnia biegłości warto kontynuować rozwój poprzez tworzenie bardziej zaawansowanych notatek, które będą składać się ze zróżnicowanych rysunków oraz zwięzłych zapisków. Regularna praktyka przyczyni się do szybszego opanowania techniki sketchnotingu, co zaowocuje wygodniejszym, sprawniejszym i bardziej efektywnym wykorzystaniem tej formy notowania.
Jak zrobić sketchnotkę dla uczniów
Mimo rosnącej popularności sketchnotingu w szkołach, dla wielu osób nadal jest to innowacja. Zanim zdecydujemy się wdrożyć myślenie wizualne do naszej codziennej pracy, warto stopniowo wprowadzić uczniów do tej metody. Jak to zrobić? Na przykład, poprzez rysowanie poszczególnych pojęć na tablicy bądź na dużych arkuszach papieru. Może to być na przykład łańcuch pokarmowy. Dekorowanie klasy takimi grafikami stopniowo wprowadza dzieci i młodzież w tajniki notatek wizualnych.
Sketchnoting doskonale sprawdza się też podczas nauki języków obcych. Lepiej przyswajamy informacje, gdy docierają do nas dwoma kanałami jednocześnie. Dlatego uczeń może szybciej nauczyć się nowego słownictwa, jeśli podczas lekcji zobaczy zapis słowa oraz jego rysunkowy odpowiednik, np. słowo „sun” i rysunek słońca.
Wprowadzając elementy wizualne podczas lekcji, wspierasz zapamiętywanie i rozumienie swoich uczniów. Nauczyciele powinni wybierać aktywności dla uczniów, które uczą samodzielności, kreatywności i innowacyjności. Jeśli uczeń uczy się z notatek, które sam stworzył i które wymagały od niego kreatywności, to z pewnością lepiej zapamięta zanotowany materiał. Ucząc się notowania wizualnego, uczeń poszerza swoje możliwości o nowe rozwiązania, nowe sposoby pracy oraz nowe metody. Nauczyciele, którzy pozwalają podopiecznym tworzyć własne kolorowe notatki wizualne, rozwijają ważne kompetencje związane z uczeniem się. Tworząc notatkę, każdy młody człowiek musi przetworzyć i syntetyzować materiał, którego się uczy. Tworzenie wizualnych notatek wspomaga umiejętność organizacji i porządkowania treści, rozwija myślenie krytyczne i logiczne, umiejętność wnioskowania, argumentowania oraz rozumowania. Rolą pedagoga jest obserwowanie grupy oraz sprawdzanie, czy ta metoda się sprawdza, oraz ewentualne dostosowywanie formy.
Jak zrobić sketchnotkę – narzędzia
W inicjacyjnej fazie eksploracji sketchnotingu nie istnieje konieczność inwestycji w zaawansowany, kosztowny sprzęt. Wystarczające są najprostsze przybory szkolne i biurowe: atramentowy pisak o czarnej barwie, marker o odcieniu szarości, notes oraz kilka flamastrów w różnych kolorach. Pisak służy do sporządzania rysunków oraz konturowania kluczowych elementów. Szare markery, bądź flamastry umożliwiają kreowanie cieni, co nadaje notatkom wrażenie trójwymiarowości. Warto zaopatrzyć się w marker o dwóch końcówkach – jedna z nich szeroka, jak w przypadku zakreślacza, zaś druga standardowa.
Kolorystyka stanowi istotny element wzbogacający nasze notatki graficzne, umożliwiając kategoryzację treści oraz wyróżnienie kluczowych zagadnień. Osoby zainteresowane zastosowaniem tej metody notowania, dostrzegając jej korzyści, mogą przejść na wyższy poziom zaawansowania poprzez wykorzystanie bardziej zróżnicowanych narzędzi do tworzenia sketchnote’ów. Mogą to być między innymi markery o różnych grubościach, kredki zmiennokolorowe, różnorodne rodzaje papieru o zróżnicowanej fakturze itp.
Co można zapisywać za pomocą sketchnotki?
Za pomocą sketchnotek można zapisywać praktycznie wszystko. Pierwszy krok może okazać się najtrudniejszy, jako że wiele osób obawia się go, twierdząc, że nie posiada zdolności plastycznych. Jednakże do tworzenia wizualnych notatek nie jest niezbędny talent artystyczny. Sketchnotki, opracowywane w celach własnej nauki, nie mają za zadanie publicznego prezentowania. Ich głównym celem jest ułatwienie procesu nauki osobie, która je tworzy. To ona powinna w pierwszej kolejności rozumieć swoje notatki oraz symbole w nich użyte. Sposób, w jaki zostaną przygotowane rysnotki, zależy od indywidualnych preferencji, wyobraźni, umiejętności oraz potrzeb użytkownika. Dodatkowo powinny być one proste, szybkie w tworzeniu oraz łatwe w odczytaniu dla samego autora. Główną funkcją sketchnotek jest przekazanie informacji w sposób uporządkowany i przejrzysty, a nie ich prezentacja jako dzieła sztuki w galerii. Niemniej jednak niektóre wizualne notatki mogą być na tyle estetyczne, że nadawałyby się do przedstawienia ich w artystycznym środowisku.
Autor: Agnieszka Jóźwicka
