Zmiany w edukacji zachodzą cały czas i niezależnie od tego kto i jak je wprowadza, przyświeca im jedno hasło: „nauka musi być bardziej związana z realnym życiem”. Nawet jeśli mamy różne oceny odgórnie wprowadzanych zmian, z tą mantrą nie sposób się nie zgodzić. Każda osoba związana z nauką wierzy w to, że edukacja, która skupia się nie na teoretycznych zagadnieniach, a na praktycznych problemach, jest możliwa.
I jest! A dzięki metodzie STEAM jest wręcz na wyciągnięcie ręki.
Problem-based learning, czyli rozwiązywanie realnych problemów z metodologią STEAM
Świat zmienia się coraz szybciej i coraz lepiej rozumiemy, że edukacja wymaga metod, które nie tylko angażują uczniów, ale także przygotowują ich do rozwiązywania rzeczywistych problemów. Wiemy, że część osób, które dziś mają 10-15 lat, będzie pracować w zawodach, na które dziś jeszcze nie ma nazwy – i o ile nie możemy ich wyposażyć w konkretne umiejętności, o tyle możemy pomóc im rozwijać zdolności, które pozwolą odnaleźć się na rynku pracy niezależnie od wybranego zawodu.
Metodologia STEAM łączy naukę, technologię, inżynierię, sztukę i matematykę, promując interdyscyplinarne podejście do nauczania. Łącząc STEAM z metodyką Problem-Based Learning (PBL) tworzymy potężne narzędzie, które umożliwia uczniom zdobywanie wiedzy i kompetencji w kontekście autentycznych wyzwań. Taka integracja nie tylko wspiera skuteczność edukacji, ale także pomaga uczniom zrozumieć, że każdy problem jest do rozwiązania – wystarczy odpowiednio do niego podejść!
Problem-Based Learning to metoda nauczania problemowego, czyli uczenie się na bazie postawionego problemu. Uczniowie zdobywają wiedzę i rozwijają swoje umiejętności poprzez pracę nad rzeczywistymi, często otwartymi i złożonymi zagadnieniami. Kluczową cechą tego podejścia jest to, że – podobnie jak w metodologii STEAM – to uczniowie są centralnymi postaciami procesu nauczania. To oni poszukują informacji, formułują hipotezy i proponują rozwiązania. Nauczyciel jest mentorem i przewodnikiem, wspierając uczniów w ich samodzielnym dochodzeniu do wiedzy.
Rolą uczniów jest najpierw zdobycie wiedzy teoretycznej odnoszącej się do problemu, a następnie, w ramach spotkań z grupą projektową, dzielenie się nią tak, aby wszyscy mogli z niej skorzystać i zastosować ją do rozwiązania problemu. To pozytywnie wpływa na rozwój umiejętności krytycznego myślenia i rozwiązywania problemów – uczniowie uczą się analizowania problemu, definiowania kluczowych obszarów i opracowywania działań. Ze względu na to, że praca odbywa się głównie w zespołach, rozwijają również umiejętności związane z komunikacją i współpracą.
Co ciekawe, mimo że wyzwania stawiane przed uczniami podczas pracy metodą nauczania problemowego są trudniejsze niż te, na które napotykają podczas tradycyjnych lekcji, są oni bardziej zmotywowani do nauki. Wynika to nie tylko z nowej dla nich formy pracy, ale także z tego, że praca nad rzeczywistymi problemami jest bardziej angażująca i znacząca niż większość zadań szkolnych.
Jak połączyć PBL i STEAM, aby odnieść edukacyjny sukces?
1. Wybierz odpowiedni problem
Nigdy nie ma się drugiej okazji, by zrobić pierwsze wrażenie – podobnie jest z wyborem problemu, nad którym będą pracować uczniowie. Upewnij się, że jest on zarówno związany z rzeczywistością, jak i odpowiedni dla poziomu uczniów. Problem powinien być otwarty, wieloaspektowy i zachęcający do interdyscyplinarnej analizy.
Na tym etapie zachęć uczniów do burzy mózgów na temat problemów, z którymi stykają się w życiu. Stwórzcie listę wyzwań, z którymi można sobie poradzić (np. zanieczyszczenie powietrza w niewietrzonych salach, wytyczenie ścieżek w szkolnym ogrodzie, wprowadzenie zasad poruszania się na ciasnych szkolnych schodach itp.), a następnie wybierzcie ten problem, który wydaje się najbardziej odpowiedni według przyjętych kryteriów (uwzględniając m.in. czas realizacji projektu).
2. Zaplanuj i zorganizuj pracę
To nauczyciel powinien odpowiednio zaplanować etapy pracy nad problemem, uwzględniając czas, zasoby oraz podział ról w grupach uczniowskich. Upewnij się, że każdy uczeń wie, za co jest odpowiedzialny, a każda grupa ma jasno określone zadania. Na tym etapie warto również określić cele edukacyjne i kryteria oceny.
Wspólnie ustal harmonogram prac i przypominaj go od czasu do czasu, wprowadzając modyfikacje w razie potrzeby.
3. Wspieraj podczas fazy eksploracji
W tej fazie uczniowie zbierają informacje, badają różne aspekty problemu i formułują wstępne hipotezy. Dla tych, którzy dopiero zaczynają pracę w tym modelu, może to być trudne, bo zamiast otrzymywać wiedzę od nauczyciela, muszą ją aktywnie zdobywać, weryfikować źródła i nawet przejmować rolę edukatora. Kluczowe jest dostarczanie uczniom narzędzi i źródeł informacji, ale bez narzucania gotowych rozwiązań.
Daj uczniom przestrzeń do samodzielnych poszukiwań – nadmierna kontrola może zniechęcić do pracy.
4. Zaproponuj pracę projektową
Po zebraniu informacji i opracowaniu założeń teoretycznych uczniowie pracują nad praktycznym rozwiązaniem problemu, wykorzystując wiedzę z różnych dziedzin STEAM. Mogą tworzyć prototypy, modele lub prezentacje ilustrujące ich pomysły.
5. Pozwól uczniom na pełną prezentację pracy
Gdy faza teoretyczna i praktyczna zostaną ukończone, czas na prezentację rozwiązań. Powinna być ona przygotowana tak, aby jasno komunikować cele, proces i wyniki projektu. Zachęć uczniów do refleksji nad tym, jak teoria i praktyka wzajemnie na siebie oddziaływały.
Na koniec oceń projekt na podstawie ustalonych wcześniej kryteriów. Jeśli uczniowie mają doświadczenie w samoocenie i informacji zwrotnej, warto ich zaangażować do wspólnego oceniania pracy.
Pięć złotych zasad pracy z PBL i STEAM
- Skoncentruj się na uczniach: Wspieraj ich w samodzielnym poszukiwaniu rozwiązań, ale interweniuj w razie potrzeby.
- Dbaj o spójność: Zadbaj, aby interdyscyplinarność była przemyślana i spójna.
- Pokaż zaangażowanie: Wybierajcie razem problemy, angażuj się w pracę.
- Udzielaj regularnej informacji zwrotnej: Pomóż uczniom obserwować postępy i budować pewność siebie.
- Baw się z uczniami: Nauka w takiej formie ma przypominać odkrywanie świata przez zabawę.
Podsumowanie
Problem-Based Learning w połączeniu z metodologią STEAM pokazuje korzyści z nauki przedmiotów szkolnych w rozwiązywaniu życiowych wyzwań. Przygotowuje uczniów do radzenia sobie z rzeczywistymi problemami, jednocześnie rozwijając ich krytyczne myślenie, współpracę i kreatywność. Dzięki temu uczniowie odkrywają sens edukacji, a nauczyciele mają szansę obserwować, jak ich podopieczni łączą teorię z praktyką i stosują zdobytą wiedzę w rzeczywistości. Czy właśnie to nie jest celem edukacji?
Autor: Monika Bigaj-Kisała