We współczesnym świecie coraz częściej podkreśla się znaczenie kompetencji miękkich – zarówno w życiu zawodowym, jak i codziennym. Pojawia się jednak pytanie: gdzie młodzi ludzie mogą je skutecznie rozwijać, zwłaszcza uczniowie? Oczywiście istnieją różnego rodzaju kursy czy warsztaty, a niektóre projekty i zadania szkolne z racji swojej formy w naturalny sposób sprzyjają doskonaleniu takich umiejętności. Trudno jednak oczekiwać, by szkoła była w stanie zapewnić pełny proces kształtowania tych kompetencji. W holistycznym rozwoju młodzieży działania pozaszkolne są równie ważne jak lekcje odbywające się w murach szkoły.
Jedną z najbardziej wartościowych form takiej aktywności jest wolontariat. Może on przybierać różne formy – od jednorazowych akcji po długoterminowe zaangażowanie. Jest on również oferowany przez wiele organizacji, co sprawia, że praktycznie każdy może znaleźć coś odpowiedniego dla siebie. Z własnego doświadczenia – jako studentka i była wolontariuszka – mogę powiedzieć, że udział w tego typu działaniach miał bardzo pozytywny wpływ na mój rozwój. Umiejętności zdobyte w tym czasie do dziś wykorzystuję zarówno w życiu zawodowym, jak i akademickim. Szkoła nie jest w stanie nauczyć wszystkiego, a niektóre kompetencje można rozwinąć wyłącznie poza nią. Wolontariat może się tu okazać dopełnieniem edukacji szkolnej.
Na czym to polega?
Podstawowym założeniem wolontariatu jest to, że stanowi on dobrowolną, bezpłatną i świadomą działalność na rzecz innych – zarówno jednostek, instytucji, jak i szerzej rozumianego społeczeństwa. Działania wolontariackie powinny mieć jasno określony cel, strukturę oraz zakres obowiązków. Z każdą osobą podejmującą współpracę zawierane jest porozumienie wolontariackie – ustne lub pisemne, w zależności od czasu trwania współpracy. Organizacja przyjmująca wolontariusza odpowiada za niego w sposób zbliżony do odpowiedzialności za pracownika, co oznacza m.in. obowiązek zapewnienia bezpiecznych i komfortowych warunków pracy oraz wsparcia organizacyjnego.
Form i rodzajów wolontariatu istnieje bardzo wiele. Dużą popularnością cieszą się wolontariaty krótkoterminowe, często związane z jednorazowymi akcjami społecznymi czy wydarzeniami. Przykładem może być rozdawanie żonkili w ramach obchodów rocznicy Powstania w getcie warszawskim czy zbiórki organizowane przez Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy. Są one mniej zobowiązujące i często bardziej przystępne dla uczniów. Istnieją jednak również wolontariaty długoterminowe, w ramach których wspiera się daną organizację przez określony czas wskazany w porozumieniu. Taką formę często oferują np. schroniska, muzea, biblioteki, stowarzyszenia czy instytucje kultury. Działania są wtedy bardziej wyspecjalizowane. Mogą one obejmować oprowadzanie grup, pomoc techniczną czy realizację konkretnych projektów. Wiąże się to z większym zaangażowaniem i odpowiedzialnością ze strony wolontariusza oraz często z określonym miesięcznym wymiarem godzin. Coraz popularniejszą formą jest również wolontariat online, który pozwala na wsparcie organizacji zdalnie, np. poprzez działania informacyjne, promocyjne czy tworzenie materiałów. Jest to dobra opcja dla tych uczniów, którzy nie czują się komfortowo w pracy z ludźmi, a woleliby rozwijać się w stronę bardziej techniczną.
Zakres zadań, jakie mogą dotyczyć wolontariusza, jest szeroki, ale w praktyce najczęściej obejmuje pomoc przy organizacji wydarzeń społecznych i kulturalnych, wsparcie działań edukacyjnych i animacyjnych, pomoc techniczną lub logistyczną, a także wsparcie osób potrzebujących – dzieci, seniorów czy osób z niepełnosprawnościami. Większość działań wolontariackich opiera się na dobrowolności i elastyczności, z uwzględnieniem indywidualnych możliwości i potrzeb wolontariusza. Na każdym etapie uczestnicy mogą liczyć na wsparcie organizacji oraz koordynatorów, co sprzyja poczuciu bezpieczeństwa i zaangażowania. Takie podejście tworzy właśnie sprzyjające środowisko dla uczniów, umożliwiając im poszerzanie horyzontów, rozwój osobisty oraz przynależność do większej społeczności – w sposób dopasowany do ich tempa i preferencji.
Korzyści dla uczniów
Do wolontariatu w gruncie rzeczy można podejść jak do alternatywnego modelu nauczania. W tradycyjnej szkole dominuje teoria – suche fakty, formułki i powtarzane schematy. Wolontariat natomiast to praktyka, swoista „jazda próbna” przed dorosłym życiem zawodowym. Uczniowie mają tu szansę sprawdzić się w różnych zadaniach, które często stanowią dla nich wyzwanie, ale odbywa się to bez presji, jaka towarzyszy pracy w pełnym wymiarze. To forma edukacji nieformalnej, w której uczeń często nawet nie zauważa, że się uczy – a jednak zdobywa cenne doświadczenie. Widząc realne efekty swoich działań, młodzi ludzie zyskują poczucie sensu i sprawczości, których tak często brakuje w tradycyjnym modelu nauczania.
Wolontariat pozwala uczniom przetestować się w różnych rolach społecznych, na które w szkole często nie ma przestrzeni – mogą wcielić się w rolę lidera, opiekuna, organizatora czy członka zespołu. Choć wolontariat bywa mniej formalny, wciąż wiąże się z odpowiedzialnością za powierzone zadania, a jednocześnie daje miejsce na popełnianie błędów i wyciąganie z nich wniosków. Tu nauka oznacza działanie i refleksję, a nie odtwarzanie poprawnych odpowiedzi. Liczy się współpraca, inicjatywa i elastyczność w podejmowaniu decyzji.
Dzięki temu rozwijane są kompetencje miękkie, które przecież są niezwykle ważne w dorosłym życiu – m.in. komunikacja interpersonalna, praca zespołowa, empatia, wrażliwość społeczna czy umiejętność działania pod presją. To zdolności, których nie da się przyswoić z podręczników – wymagają doświadczenia, kontaktu z ludźmi i realnych sytuacji. Wolontariat stwarza do tego bezpieczne i wspierające środowisko, w którym uczniowie uczą się poprzez praktykę i współdziałanie. Przygotowuje ich do świata, w którym rzadko ktoś zapyta o wzór na deltę, ale często oczekuje kreatywnego rozwiązania problemu. W tym sensie wolontariat staje się mostem między edukacją a praktyką społeczną, łącząc teorię z doświadczeniem i ucząc rzeczy naprawdę potrzebnych w życiu.
Wyzwania i rola nauczyciela
Brzmi to wszystko bardzo dobrze w teorii, jednak aby miało szansę się udać, potrzebna jest chęć i faktyczne zaangażowanie uczniów. Z tym jednak, jak wiadomo, bywa różnie. Wiele młodych osób uważa, że wolontariat to po prostu forma wykorzystywania uczniów do bezpłatnej pracy. Nie dostrzegają w nim możliwości rozwoju, lecz kolejny obowiązek, których i tak już mają wiele. Część uczniów nie ma też świadomości, na czym właściwie polega wolontariat, gdzie można znaleźć informacje na jego temat ani jak dobrać taką formę, która odpowiadałaby ich zainteresowaniom i potrzebom. Samodzielne szukanie i organizowanie wszystkiego może być dla nich na tyle przytłaczające, że zrezygnują, zanim w ogóle spróbują. Inni z kolei nawet nie będą świadomi, że mieli taką możliwość.
Dlatego właśnie uczniowie potrzebują kogoś, kto wskaże im kierunek i pomoże postawić pierwszy krok. Tę rolę może – i powinien – pełnić nauczyciel. Warto pokazać uczniom, gdzie mogą samodzielnie szukać informacji o wolontariacie. Istnieją całe portale internetowe poświęcone takim inicjatywom – na przykład strona Ochotnicy Warszawscy, gdzie praktycznie codziennie pojawiają się nowe ogłoszenia, które można filtrować według zainteresowań, czasu czy rodzaju działań.
Nauczyciel może również uświadomić uczniom realne korzyści płynące z wolontariatu – zdobywanie doświadczenia, rozwój kompetencji miękkich, budowanie sieci kontaktów, a czasem także dodatkowe punkty rekrutacyjne. Kluczowe jest jednak pokazanie, że wolontariat to szansa dla nich samych, a nie kolejny obowiązek narzucony z zewnątrz. Warto także proponować działania grupowe, w których uczniowie mogą uczestniczyć wspólnie. Młodym osobom łatwiej przełamać opory i zbudować motywację, gdy widzą, że ich rówieśnicy też to robią.
Kluczowa zdaje się tu być po prostu rozmowa z uczniami – stworzenie przestrzeni, w której mogą swobodnie dzielić się refleksjami, obawami i pomysłami. W takiej atmosferze nauczyciel staje się mentorem wspierającym rozwój uczniów, a nie kontrolerem ich decyzji. Dzięki temu młodzi ludzie chętniej zaangażują się w wolontariat i wyniosą z niego znacznie więcej, bo będą czuli, że robią to z własnej inicjatywy, dla siebie, a nie „dla szkoły”.
Wolontariat może być naprawdę cennym doświadczeniem dla uczniów, z którego będą czerpać korzyści przez lata i które z czasem docenią, widząc, jak wiele im dał. Niektórych umiejętności nie da się zdobyć w szkole – to właśnie wolontariat tworzy przestrzeń, w której młodzi ludzie mogą się ich nauczyć. Rolą nauczyciela jest jedynie pokazać im, że taka możliwość w ogóle istnieje, wyjaśnić, na czym polega, i wesprzeć w podjęciu decyzji o zaangażowaniu się. Oczywiście nie wszyscy uczniowie się na to zdecydują, część zapewne odrzuci pomysł od razu, ale ci, którzy spróbują, zyskają szansę na rozwój, o jakim wcześniej nawet nie myśleli.
Autor: Julia Hołubowska
